Yeni nəsil və sənət dəyərləri arasında dəyişən münasibət - ARAŞDIRMA

Rəqəmsal dövrün həyatın bütün sahələrinə nüfuz etdiyi müasir zamanda incəsənətin də transformasiya prosesindən kənarda qalması mümkün deyil. Son onillikdə texnologiyanın, xüsusilə sosial medianın sənət aləminə daxil olması yeni nəsil incəsənətçilərin tanınma yollarında kəskin dönüş nöqtələri yaradıb. Əgər bir dövr sənətkarın tanınması üçün qalereya sərgiləri, festivallar, tənqidçi rəyləri və institusional dəstək əsas vasitələr idisə, bu gün bir çox gənc yaradıcılar geniş auditoriyaya çıxışı məhz sosial şəbəkə vasitəsilə əldə edir. Bu dəyişiklik bir tərəfdən sənətə çıxışı demokratikləşdirir, digər tərəfdən isə sənət dəyərlərinin ölçülməsi və qiymətləndirilməsi prinsiplərini yenidən düşünməyi zəruri edir.

Mövcud tendensiyaya nəzər saldıqda, sosial medianın xüsusilə vizual yönümlü platformalar üzərindən - Instagram, TikTok, YouTube kimi kanallar vasitəsilə - yeni sənət formalarının təqdim olunması və yayılması prosesini sürətləndirdiyi müşahidə olunur. Bu prosesdə formalaşan ən mühüm dəyişikliklərdən biri tamaşaçı ilə sənətkar arasında vasitəçilərin aradan qalxması və birbaşa ünsiyyət mühitinin yaranmasıdır. Gənc rəssam, musiqiçi, performansçı və ya rəqəmsal dizayner öz əsərini artıq nəşriyyat və ya qalereya şəbəkəsinə təqdim etmədən, sosial mediada sərbəst şəkildə paylaşaraq minlərlə, bəzən milyonlarla izləyici ilə təmas qura bilir. Bu, təkcə tanıtım deyil, eyni zamanda ictimai rəyin formalaşmasında iştirak imkanı deməkdir.

Bu modelin tətbiqi nəticəsində sənətkarların təşəbbüskar və kommunikativ bacarıqları, yaradıcılıqla yanaşı, platforma spesifikası ilə işləmək qabiliyyətləri də ön plana çıxır. Əsərin vizual təqdimat keyfiyyəti, paylaşımın emosional tonu, musiqi və görüntü sinxronluğu, izləyici ilə qurulan interaktiv münasibət kimi amillər artıq uğurun ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Məhz bu kontekstdə diqqət çəkən əsas məsələ budur ki, sənətin klassik dəyərləri ilə rəqəmsal estetik meyarlar arasında zamanla müəyyən gərginliklər yaranır. Məsələn, yüksək texniki bacarıq və dərin konseptual məzmun sosial mediada bəzən ani vizual effekt və viral yayılma potensialı ilə üstələnir. Bu isə sənətin qəbul olunma meyarlarını daha çox “bəyənmə”, “paylaşım” və “trendlik” anlayışları üzərində qurmağa başlaya bilər ki, bu tendensiyanın hansı nəticələr doğuracağı peşəkar dairələrdə geniş müzakirə mövzusudur.

Təhlillər göstərir ki, sosial mediada məşhurlaşan yeni nəsil incəsənətçilərin bir qismi daha sonra institutlaşmış sənət mühitinə daxil olur, yəni sərgilərə, festivallara, mükafat proqramlarına qatılır və yaradıcılığını klassik dəyərlərlə uyğunlaşdırır. Digər qismi isə sosial medianın öz daxilində qalaraq alternativ bir sənət dövriyyəsi və auditoriyası formalaşdırır. Hər iki istiqamət müasir incəsənətin çoxsəsliliyini və çoxqatlı strukturunu təsdiqləyir. Bu mənzərə həmçinin sübut edir ki, sənət artıq yalnız akademik məkanlarda deyil, gündəlik sosial şəbəkə axınında da mövcuddur və hər iki kontekstdə yaradıcı dəyər daşıya bilər. Bununla belə, bu dəyərin necə qiymətləndirildiyi, sənətçinin uzunmüddətli yaradıcılıq kimliyinin necə formalaşacağı məsələləri açıq qalır.

Azərbaycanda da bu tendensiyanın izləri müşahidə olunur. Son illərdə müxtəlif sahələr üzrə gənc yaradıcıların sosial şəbəkələr üzərindən tanınması, onların sərhədləri aşan nüfuz qazanması, həm də regional və qlobal platformalarda təmsil olunmaları sübut edir ki, sosial media yalnız lokal auditoriya ilə kifayətlənmir, həm də beynəlxalq səviyyədə rəqabət imkanları yaradır. Məsələn, vizual sənət və rəqəmsal illüstrasiya sahəsində tanınan bir neçə yerli sənətkar xarici rəssamlıq platformalarında, dizayn sərgilərində və kommersiya layihələrində iştirak imkanları əldə edib. Bu, həm ölkənin yaradıcılıq potensialının təqdimatı, həm də yaradıcı sənayelərin ixrac bacarığı baxımından əhəmiyyətlidir.

Bununla yanaşı, sosial medianın sürətli və bəzən ölçüsüz dinamikası sənətin dərinliyinə və onun kontekstual təhlilinə yer ayırmaqda çətinliklər yarada bilir. Əsərin yaranma səbəbi, tarixi-referensial məzmunu, estetik mahiyyəti kimi komponentlər izləyicinin qısa diqqət çərçivəsinə sığmadığı zaman sənətkar bu məqamları sadələşdirmək və ya vizual cazibə ilə əvəz etmək məcburiyyətində qalır. Belə bir şəraitdə sənət əsəri bir kommunikasiya vasitəsi kimi aktuallıq qazansa da, onun bədii dəyərinin dərinliyi az qala fon effekti kimi qavranılır. Bu məsələ, xüsusilə gənc yaradıcıların yaradıcılıq seçimlərinə və estetik cəsarətlərinə birbaşa təsir göstərə bilər.

Bu dəyişən mənzərədə sənət mühitinin, təhsil müəssisələrinin və mədəniyyət qurumlarının rolu olduqca mühüm qalır. Onlar yeni nəsil sənətçilərlə sosial medianın real imkanları arasında balanslı əlaqə yaratmalı, həm yaradıcılığın azad axarını qorumağa, həm də sənətin dəyərini tarixilik və mədəni kodlar üzərindən yenidən şərh etməyə çalışmalıdır. Bu istiqamətdə aparılan tədbirlər, master-klasslar, sənət yönümlü texnologiya təlimləri və interaktiv yaradıcılıq proqramları sənətçinin həm texniki, həm nəzəri, həm də kommunikativ bacarıqlarını birgə inkişaf etdirməyə yönəlməlidir. Sənətkarın yalnız görünməsi yox, həm də başa düşülməsi üçün sosial media texnologiyaları ilə sənət fəlsəfəsi arasında ahəng formalaşmalıdır.

Nəticə olaraq, yeni nəsil incəsənətçilərin sosial media vasitəsilə tanınması sənətin ictimai həyatdakı mövqeyini dəyişdirməklə yanaşı, onun dəyərlərinin necə qəbul olunması və qorunması məsələlərini də gündəmə gətirir. Bu kontekstdə əsas məsələ yalnız platforma deyil, həmin platformada sənətin necə təqdim edildiyi, hansı məzmunla müşayiət olunduğu və bu təqdimatın sənətkarın kimliyinə necə təsir göstərdiyidir. Bu baxımdan balanslı və çoxşaxəli yanaşma həm sənətçinin, həm də cəmiyyətin mədəni inkişafına xidmət edə bilər.

Nuray,

Aznews.az