Musiqinin bədənlə dialoqu: Ritmlər, ürək döyüntüləri və emosiyaların elmi ritmi - ARAŞDIRMA

Musiqi insan həyatının ən qədim və universal ifadə formalarından biridir. O, sadəcə estetik zövq deyil, həm də bioloji, emosional və neyrofizioloji proseslər üzərində birbaşa təsir gücünə malikdir. Müxtəlif mədəniyyətlərdə fərqli melodiyalar, ritmlər və tonlar fərqli emosional reaksiyalar yaratsa da, insan bədənində musiqinin təsiri universal mexanizmlərə əsaslanır. Elmi araşdırmalar göstərir ki, musiqi ürək döyüntülərindən tutmuş hormon balansına qədər orqanizmin demək olar bütün əsas sistemlərinə təsir göstərir və bu təsir həm bərpaedici, həm də tənzimləyici xarakter daşıya bilər.

Fizioloji səviyyədə musiqinin bədənə təsiri ən çox ritm və temp elementləri ilə əlaqəlidir. İtaliyanın Pavia Universitetində aparılan tədqiqatlarda sübut edilib ki, musiqinin tempi ürək döyüntülərinə sinxron təsir göstərir: sürətli ritmli musiqi simpatik sinir sistemini aktivləşdirərək ürək döyüntülərini və qan təzyiqini artırır, yavaş tempdəki musiqi isə parasimpatik sistemi işə salaraq rahatlama və sakitləşmə yaradır. Bu, musiqinin fizioloji baxımdan bir növ “nəzarət olunan stres” funksiyasını daşıdığını göstərir, o, bədənin reaksiya mexanizmlərini idarə etməyə kömək edir. Gündəlik həyatda bu mexanizm, məsələn, idman zamanı motivasiyanın artması və ya axşam saatlarında sakitləşdirici melodiyaların yuxuya hazırlıq prosesinə yardım etməsi kimi təzahür edir.

Neyrobioloji tədqiqatlar isə musiqinin beyindəki təsir mexanizmlərini daha dərindən izah edir. Musiqi dinləmək zamanı beyin dopamin ifraz edir - bu, motivasiya və mükafat hissi ilə əlaqəli neyrotransmitterdir. McGill Universitetinin neyropsixologiya laboratoriyasında aparılan tədqiqatlarda müəyyən olunub ki, sevdiyimiz melodiyaları dinləyərkən beynin eyni bölgələri aktivləşir ki, bu da yemək, sosial əlaqə və ya sevgi təcrübələrində yaranan xoş emosiyalara bənzərdir. Beləliklə, musiqi insan bədənində emosional balansın biokimyəvi əsaslarını stimullaşdırır. Hətta klassik musiqinin, xüsusən də Mozart və Debussy kimi bəstəkarların əsərlərinin qan təzyiqini aşağı saldığı və stres hormonlarının səviyyəsini azaltdığı elmi şəkildə sübut olunub.

Musiqi terapiyası bu təsirlərin praktik tətbiqi sahəsinə çevrilib. Dünyanın bir çox tibb mərkəzlərində və reabilitasiya proqramlarında musiqidən ağrı idarəetməsində, narahatlıq pozuntularının azaldılmasında və depressiya müalicəsində əlavə vasitə kimi istifadə olunur. 2021-ci ildə “The Lancet Psychiatry” jurnalında dərc edilmiş meta-analiz göstərib ki, gündə 30 dəqiqə musiqi dinləmək və ya ifa etmək depressiya simptomlarını 20 faizədək azalda bilir. Bunun səbəbi yalnız emosional rahatlıq deyil, həm də musiqinin beynin ön payında yerləşən emosional tənzimləmə mərkəzlərini aktivləşdirməsidir. Həmçinin Alzheimer və Parkinson xəstələrinin reabilitasiyasında ritmik stimulyasiya üsulu yaddaş və hərəkət koordinasiyasının yaxşılaşmasına yardım edir.

Musiqinin bədənə təsiri emosional vəziyyətlə sıx bağlıdır. Ürək döyüntüləri və musiqinin ritmi arasında yaranan sinxronluq insanın öz emosiyalarını tənzimləməsinə kömək edir. ABŞ-da aparılan tədqiqatlara görə, insan öz emosional halına uyğun musiqi seçdiyi zaman beynin aynalı neyron sistemləri aktivləşir və bu da emosional özünüdərk mexanizmini gücləndirir. Bu səbəbdən musiqi çox zaman fərdi kimlik və emosional tarixçənin bir hissəsi kimi qəbul edilir. Məsələn, uşaqlıqda eşidilən bir mahnının illər sonra belə eyni hissləri oyatması beynin emosional yaddaş mərkəzi olan amigdalanın fəaliyyətinə əsaslanır.

Musiqinin sosial və kollektiv aspektləri də bədən üzərində təsir mexanizmlərini gücləndirir. Qrup şəklində musiqi dinləmək və ya birgə ifa etmək zamanı bədəndə oksitosin hormonu ifraz olunur. Bu, sosial bağların möhkəmlənməsi və etimad hissi ilə əlaqəlidir. Bu baxımdan, musiqi yalnız fərdi emosiyaları deyil, həm də ictimai harmoniyanı formalaşdıran sosial-bioloji mexanizmdir. Azərbaycan mədəniyyətində muğamın, aşıq sənətinin və xalq melodiyalarının insan psixologiyasına təsiri bu fenomenin yerli təzahür forması kimi qiymətləndirilə bilər. Muğamın improvizasiya xarakteri bədənin nəfəs və ürək ritmlərinə təbii uyğunlaşma yaradaraq dinləyicidə həm meditativ, həm də emosional boşalma effekti yaradır.

Nəticə etibarilə, musiqi sadəcə sənət forması deyil, insan bədəninin və beyninin bioloji ritmləri ilə harmoniya yaradan təbii tənzimləyicidir. O, emosional sabitlik, stresin azaldılması, ürək fəaliyyətinin normallaşması və sosial bağlılığın güclənməsi kimi çoxşaxəli təsir gücünə malikdir. Musiqi həyatımıza səs və duyğu vasitəsilə toxunsa da, onun kökü insan bədəninin ən fundamental funksiyalarına - ritm, nəfəs və ürək döyüntüsünə qədər uzanır.

Nuray,

Aznews.az