Bakı şəhərinin sənaye həcmi 2025: Struktur və tendensiyalar - ŞƏRH

Bu ilin yanvar-avqust aylarında Bakı şəhərində sənayedə istehsal olunmuş malların və göstərilmiş xidmətlərin həcmi 34 milyard manat təşkil edib, bu göstərici 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 1,4 milyard manat və ya 3,9 faiz azalıb.

Paytaxt səviyyəsindəki bu məbləğin strukturuna nəzər yetirdikdə, istehsalın əsas hissəsinin mədənçıxarma sektorunda formalaşdığı, emal sənayesinin isə böyük, lakin ikinci dərəcəli rola malik olduğu görünür. Konkret olaraq, paytaxtda sənaye məhsulunun 74,2 faizi mədənçıxarma, 22,5 faizi emal, 2,3 faizi elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı və paylanması, 1 faizi isə su təchizatı və tullantıların təmizlənməsi sahələrinə düşüb. Sənayedə qeyri-dövlət sektorunun payı 82,1 faiz təşkil edib, istehsalın ümumi həcmində sənaye məhsulunun payı 89,2 faiz, sənaye xarakterli xidmətlərin payı isə 10,8 faizdir. Bu göstəricilər istehsalın həm ictimai, həm də özəl aktorlar tərəfindən necə bölündüyünə dair önəmli siqnallar verir.

Milli səviyyədə isə sənaye müəssisələri və bu sahədə fəaliyyət göstərən fərdi sahibkarlar tərəfindən yanvar-avqust 2025 dövründə 42,0 milyard manatlıq sənaye məhsulu istehsal olunub, ümumi sənaye istehsalı 1,2 faiz azalıb. Neft-qaz sektorunda məhsul istehsalı məcmu olaraq azalma göstərsə də, qeyri-neft-qaz sektoru 4,8 faiz artım qeydə alıb. Bu fərq, həm Azərbaycanın iqtisadi strukturunun məlum xüsusiyyətlərini, həm də son dövrlərdə aparılan diversifikasiya siyasətinin ilkin effektlərini əks etdirir.

Bakının sənaye həcminin məcmu milli sənaye istehsalındakı çəkisi böyükdür, buna görə də paytaxtdakı azalma milli səviyyədə də hiss edilə bilər. Bakı statistik göstəricilərində mədənçıxarma sektorunun həcmi yüksək olduğundan, neft və qaz bazarındakı dalğalanmalar birbaşa şəhər sənayesinin göstəricilərinə təsir göstərir. Neft-qaz sektorunda nisbi azalma və qeyri-neft sektorunda artım isə struktur dəyişikliklərinin və qeyri-neft sahələrinə yönələn investisiyaların ilkin nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər, lakin bu prosesin davamlı olması üçün emal sənayesində yüksək texnologiyalı, ixracyönümlü layihələrin genişləndirilməsi tələb olunur.

Sənaye müəssisələrinin anbarlarında hazır məhsul ehtiyatlarının səviyyəsi məhsulun istehlak bazarına inteqrasiyası və satış tempinə dair faydalı işarələr verir. Bakı müəssisələrinin anbarlarında sentyabrın 1-ə 461,9 milyon manatlıq hazır məhsul ehtiyatı olub, əlavə olaraq 99,2 milyon manatlıq başqa müəssisələrdən alınmış və satış üçün nəzərdə tutulmuş məhsullar mövcuddur. Ehtiyatların səviyyəsi həm satış tempinin aşağı düşməsi, həm də istehsal-təchizat zəncirində əlaqəli logistika məsələlərinin göstəricisi ola bilər; müəssisələr üçün inventar idarəçiliyinin optimallaşdırılması, stok çevikliyinin artırılması prioritetlərinə çevrilməlidir.

Paytaxtda emal sənayesinin payı 22,5 faiz səviyyəsindədir. Bu, bir tərəfdən yaxşıdır, çünki emal sektoru daha çox əlavə dəyər yaradır, başqa tərəfdən isə məhz emalın sürətli və dayanıqlı artımı gələcəyin ixrac imkanlarını və iş yerlərinin sayını artıracaq. Emal sektorunun gücləndirilməsi üçün aşağıdakı praktik istiqamətlər prioritet kimi görünür, bunlar akademik proqnoz yox, mövcud trendlərdən çıxarılan məntiqi nəticələrdir: investisiya təşviqlərinin emalın yüksək texnologiyalı seqmentlərinə yönəldilməsi, sənaye parklarında klaster yanaşmasının tətbiqi, xammalın daxili dövriyyəsinin təmin edilməsi və eksperimental tətbiq sahələrinin, o cümlədən rəqəmsal istehsal həllərinin pilotaşdırılması. Statistikada qeyri-neft sektorunda artımın qeyd edilməsi bu istiqamətin prinsipcə işlədiyini göstərir, lakin artımın miqyası və davamlılığı sadəcə paytaxtın göstəricilərinə əsaslanıb qiymətləndirilməməlidir.

Risklər və imkanlar paralel mövcuddur. Risklərə qlobal enerji qiymətlərində fasilələr, daxili və regional logistika məhdudiyyətləri, həmçinin beynəlxalq ticarət mürəkkəbliyi daxildir. İmkanlar isə Azərbaycanın strateji coğrafi mövqeyi, tranzit layihələrinin genişləndirilməsi və yerli sənaye infrastrukturlarının, o cümlədən sənaye parklarının inkişafı ilə bağlı dövlət təşəbbüslərinin davam etməsidir. Bu mənada paytaxtın sənaye strukturu layihə və siyasət prioritetləri üçün praktik olaraq indikator rolunu oynayır: mədənçıxarma əsaslı gəlirlərdən daha yüksək əlavə dəyərə keçidi sürətləndirmək üçün emal sektoruna yönəlik daha hədəflənmiş təşviqlər faydalı olacaq.

Nəhayət, qısa müddətli proqnozlaşmada yaxın dövrdə Bakı üzrə sənaye həcminin formalaşmasında iki amil kritik olaraq qalacaq, birincisi xam neft və qazın dünya qiymətlərinin dinamikası və hasilat tempinin stabilizasiyası, ikincisi isə daxili tələbin və ixrac bazarının bərpası, xüsusən emal seqmentində reallaşan yeni layihələrin bazara çıxması. Dövlət və özəl sektorun əməkdaşlığı, investisiya yönləndirmələri və logistika infrastrukturunun modernləşdirilməsi, həmçinin sənayenin daha çox rəqəmsallaşdırılması, istehsalın çevikliyini artıracaq və stokların çevrilmə müddətini qısaldacaq. Statistik göstəricilərdən çıxan əsas mesaj budur, yəni paytaxtın sənaye göstəricilərindəki kiçik azalma makro istiqamətdə vaksinasiyaya bənzər bir siqnal deyil, daha çox strukturlaşma mərhələsinin, neftdən asılılığın tədricən zəifləməsinin və qeyri-neft segmentlərinin genişlənməsinin ifadəsidir.

Bu analiz Bakı şəhərinin və ölkə miqyasında sənaye siyasətinin gələcək addımlarını müəyyənləşdirən məlumat kimi qəbul edilə bilər, siyasət icraçıları və sahibkarlar üçün prioritetlər sırf emosional və ya subyektiv deyil, statistik tendensiyalar və struktur məna üzərində qurulmalıdır. Statistik göstəricilərə əsasən demək olar ki, emal sənayesinə yönələn investisiyaların hədəflənməsi, anbar və logistika optimallaşdırması, eləcə də ixracyönümlü yüksək texnologiyalı layihələrə dəstəyin artırılması paytaxtın və ölkənin sənaye dayanıqlığını gücləndirə bilər.

Nuray,

Aznews.az