Kələm ixracında azalma və yeni bazar yönümləri - ŞƏRH

Azərbaycanın kənd təsərrüfatı ixracında kələm kimi əsas tərəvəz məhsullarının payı illər üzrə dəyişkən dinamika göstərir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına görə, 2025-ci ilin yanvar-iyul aylarında 187 min ABŞ dolları dəyərində 225,1 ton kələm ixrac olunub. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dəyər ifadəsində 45 faiz, kəmiyyət baxımından isə 71 faiz azalma deməkdir. Ənənəvi ixrac istiqaməti olan Rusiya bazarında 90 faizlik geriləmə müşahidə olunur, lakin eyni zamanda Ukrayna istiqamətində tədarüklərin artması region üzrə yeni bazar yönümünün formalaşdığını göstərir. Azərbaycanın Belarusa iki ildən sonra ixracı bərpa etməsi və Səudiyyə Ərəbistanı kimi yeni istiqamətlərin yaranması bazar diversifikasiyasına doğru addım kimi dəyərləndirilə bilər.

Bu dəyişimin əsas səbəbləri arasında regional ticarət zəncirlərindəki dalğalanmalar, Rusiyanın idxal siyasətindəki dəyişikliklər, həmçinin iqlim və məhsuldarlıq amilləri mühüm rol oynayır. 2024-cü ildə 841 ton kələmin 97,5 faizinin Rusiyaya satılması faktı Azərbaycanın bu bazardan yüksək asılılığını göstərirdi. 2025-ci ilin göstəriciləri isə tədricən bu asılılığın azaldılmasına doğru hərəkətə işarə edir. Ukrayna bazarının genişlənməsi təkcə ixrac coğrafiyasının deyil, həm də regiondaxili ticarət əlaqələrinin yenidən formalaşmasının göstəricisidir. Bu, həm logistik baxımdan daha əlverişli əlaqələrin bərpası, həm də region ölkələri arasında kənd təsərrüfatı məhsullarına olan tələbin dəyişməsi ilə bağlıdır.

Qlobal səviyyədə tərəvəz ixracında son illər müşahidə olunan tendensiyalar göstərir ki, iqlim dəyişiklikləri məhsuldarlığı birbaşa təsirləyir və qiymətlərin dəyişkənliyini artırır. Dünya Bankı və FAO-nun hesabatlarına əsasən, tərəvəz bazarında təklif sabit olsa da, tələb daha çox daxili istehlak və ərzaq təhlükəsizliyi məqsədlərinə yönəlir. Azərbaycan üçün bu kontekstdə əsas çağırış ixracın davamlılığını təmin etmək və keyfiyyət standartlarını beynəlxalq tələblərə uyğunlaşdırmaqdır. Xüsusilə Rusiya bazarındakı rəqabətin artması fonunda Azərbaycan məhsullarının sertifikatlaşdırma və saxlanma infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi önəm qazanır.

Eyni zamanda, istehsal strukturunda texnoloji modernizasiya və su resurslarının idarə edilməsi kimi amillər də ixrac göstəricilərinə təsir edən vacib komponentlərdəndir. 2025-ci ilin əvvəlindən müşahidə edilən iqlim dəyişiklikləri nəticəsində bəzi bölgələrdə məhsul yığım dövrlərinin dəyişməsi və suvarma resurslarının məhdudlaşması kələm istehsalında azalmaya səbəb olub. Bununla belə, ixrac istiqamətləri üzrə yeni bazarların formalaşması və məhsul çeşidlərinin genişləndirilməsi uzunmüddətli perspektivdə sektora adaptasiya imkanı yaradır.

İqtisadi baxımdan bu dinamika həm risk, həm də potensial fürsət daşıyır. İxracın dəyər ifadəsində azalması qısamüddətli mənfəət itkisinə gətirsə də, diversifikasiya və yeni bazarların kəşfi gələcəkdə daha dayanıqlı ixrac modeli formalaşdıra bilər. Bunun üçün dövlət səviyyəsində aqroixrac dəstək mexanizmlərinin genişləndirilməsi, emal və logistika mərkəzlərinin gücləndirilməsi mühüm əhəmiyyət daşıyır. Belə yanaşma təkcə ixrac rəqəmlərinin artımını deyil, həm də kənd təsərrüfatında əlavə dəyərin formalaşmasını təmin edəcək.

Ümumilikdə, 2025-ci ilin göstəriciləri kələm ixracında sadəcə eniş deyil, həm də struktur dəyişimin başlanğıc mərhələsini əks etdirir. Rusiya bazarının payının azalması və Ukrayna, Belarus, Səudiyyə Ərəbistanı kimi istiqamətlərin aktuallaşması Azərbaycanın kənd təsərrüfatı ixracının coğrafi və iqtisadi baxımdan balanslaşmasına şərait yaradır. Bu, həm iqtisadi təhlükəsizliyin, həm də aqrar sektorun institusional çevikliyinin möhkəmlənməsi baxımından əhəmiyyətli prosesdir.

Nuray,

Aznews.az