Azərbaycanda hava nəqliyyatı sektoru: artan sərnişin axını və azalan yükdaşımalar paradoksu

Azərbaycanda hava nəqliyyatı sektoru 2025-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində sabit inkişaf meyli nümayiş etdirərək ölkənin nəqliyyat infrastrukturunun dinamikliyini və artan mobillik potensialını bir daha ortaya qoyub. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, sözügedən dövrdə hava nəqliyyatı ilə 3 milyon 104,9 min sərnişin daşınıb ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 1,5 faiz artım deməkdir. Hava daşımalarında əsas yükün 99,9 faizi dövlət müəssisələrinin payına düşür, bu da dövlət sektorunun ölkənin aviasiya bazarında aparıcı rol oynadığını təsdiqləyir. Özəl aviaşirkətlərin payı hələlik 0,1 faizlə məhdud qalsa da, bu, gələcəkdə sektorun diversifikasiyası və rəqabət qabiliyyətinin artması üçün potensial imkanların mövcudluğuna işarə edir.

Hava nəqliyyatı, xüsusilə də beynəlxalq səviyyədə sərnişin daşımaları baxımından Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Son illərdə Bakı beynəlxalq hava limanı Qafqazın əsas hava tranzit mərkəzlərindən birinə çevrilib. Yeni istiqamətlərin açılması, region ölkələri ilə hava əlaqələrinin genişlənməsi, turizm axınının artması və xarici sərnişinlərin ölkəyə olan marağının çoxalması bu artımı dəstəkləyən əsas amillərdəndir. Eyni zamanda, dövlətin həyata keçirdiyi infrastruktur layihələri — hava limanlarının modernləşdirilməsi, xidmət səviyyəsinin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması və rəqəmsal sistemlərin tətbiqi də aviasiya sektorunun ümumi inkişaf dinamikasına mühüm töhfə verir.

Azərbaycanın regional hava limanlarının fəaliyyətində də canlanma müşahidə olunur. Zəngilan, Füzuli və Laçın hava limanlarının istifadəyə verilməsi təkcə iqtisadi deyil, həm də sosial və strateji baxımdan böyük önəm daşıyır. Bu hava limanları Qarabağ bölgəsinin bərpasında logistika və sərnişin daşımaları baxımından mühüm rol oynayır, həm turizm, həm də biznes səfərlərinin artmasına şərait yaradır. Bununla yanaşı, Naxçıvan, Gəncə, Qəbələ və Lənkəran hava limanları da regional əlaqələrin güclənməsinə xidmət edir.

Bununla belə, hesabat dövründə yükdaşıma göstəricilərində azalma qeydə alınıb. 2025-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında hava nəqliyyatı ilə cəmi 289,1 min ton yük daşınıb ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 8 faiz azalma deməkdir. Bu tendensiyanın bir neçə səbəbi ola bilər: qlobal ticarət axınlarındakı dəyişikliklər, logistika xərclərinin artması, bəzi beynəlxalq şirkətlərin dəniz və quru nəqliyyatına üstünlük verməsi, eləcə də hava daşımalarının yüksək maya dəyəri. Lakin bu azalma müvəqqəti xarakter daşıya bilər, çünki Azərbaycanın “Orta Dəhliz” adlanan beynəlxalq nəqliyyat marşrutundakı rolu gücləndikcə hava logistikası da bu inteqrasiyadan fayda əldə edəcək.

Azərbaycan hökuməti son illərdə hava nəqliyyatında rəqabətliliyin artırılması və sektorun kommersiya cəlbediciliyinin yüksəldilməsi istiqamətində mühüm addımlar atır. Dövlət və özəl sektorun tərəfdaşlığı, xidmətlərin keyfiyyətinin artırılması və rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi prioritetlər sırasındadır. Məsələn, biletlərin onlayn satışı, elektron qeydiyyat sistemləri, biometrik identifikasiya və süni intellekt əsaslı logistik həllər artıq aviasiya sənayesində tətbiq olunur.

Bundan əlavə, “Azərbaycan Hava Yolları” QSC və “AzərAir” kimi milli daşıyıcılar beynəlxalq aviaşirkətlərlə əməkdaşlığı genişləndirir, yeni kod paylaşımı (codeshare) sazişləri imzalayır və marşrut şəbəkəsini diversifikasiya edir. Bu, həm xarici sərnişinlər üçün tranzit imkanlarını genişləndirir, həm də ölkənin aviasiya gəlirlərinin artmasına şərait yaradır. Azərbaycan həmçinin “yaşıl hava nəqliyyatı” strategiyasına uyğun olaraq ekoloji baxımdan təmiz yanacaq növlərinin və enerji səmərəli təyyarələrin istifadəsini təşviq edir.

Ümumilikdə, hava nəqliyyatında sərnişin daşımalarının artımı və yükdaşımanın nisbi azalması sektorda struktur dəyişikliklərinin baş verdiyini göstərir. Turizmin canlanması, biznes səfərlərinin artması və regionların inkişafı hava sərnişindaşımalarının davamlı artımına zəmin yaradır. Digər tərəfdən, yükdaşıma sahəsində rəqəmsallaşma, beynəlxalq əməkdaşlıq və yeni logistika modellərinin tətbiqi ilə yaxın illərdə bu sahədə də müsbət dönüşün olacağı gözlənilir.

Beləliklə, hava nəqliyyatı Azərbaycanın iqtisadiyyatının mühüm dayaqlarından biri olaraq qalır. O, ölkənin beynəlxalq imicini gücləndirir, turizmin inkişafını dəstəkləyir və regionların inteqrasiyasına töhfə verir. Əldə olunan 1,5 faizlik artım yalnız statistika göstəricisi deyil, həm də aviasiya sektorunun sabit, idarəolunan və dayanıqlı inkişaf kursunun davam etdiyini sübut edir. Bu sahəyə gələcəkdə yatırılacaq investisiyalar və innovasiyalar isə Azərbaycanın hava nəqliyyatını Cənubi Qafqazın lideri mövqeyinə daha da yaxınlaşdıracaq.

AzNews.az