Dövlət Neft Fondunun gəlir və xərclərində dinamika: sabitlik, şəffaflıq və gələcəyə yönəlmiş idarəetmə

Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun (ARDNF) 2025-ci ilin ilk doqquz ayı üzrə maliyyə göstəriciləri ölkənin neft gəlirlərinin idarə olunmasında, büdcə sabitliyinin qorunmasında və iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsində mühüm rol oynayan bu qurumun fəaliyyətinə dair mühüm mənzərə yaradır. Rəqəmlər göstərir ki, cari ilin yanvar-sentyabr aylarında Fondun gəlirləri 13 milyard 116,1 milyon manat, xərcləri isə 10 milyard 895 milyon manat təşkil edib. Bu, ölkənin iqtisadi dövriyyəsində Neft Fondunun mühüm çəkisini və strateji əhəmiyyətini bir daha təsdiqləyir. Bununla belə, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə gəlirlərdə 12,6% azalma, xərclərdə isə 13,1% artım müşahidə olunması iqtisadi proseslərin dinamikasına, dünya enerji bazarındakı dəyişikliklərə və dövlətin sosial-iqtisadi öhdəliklərinə diqqətlə yanaşmağı tələb edir.

ARDNF-nin əsas gəlir mənbələri neft və qazın hasilatı, ixracı, satışından əldə edilən vəsaitlər, karbohidrogen müqavilələri çərçivəsində dövlət payına düşən gəlirlər, eləcə də Fondun investisiya portfelindən əldə olunan gəlirlərdir. 2025-ci ildə neft qiymətlərində baş verən nisbətən dəyişkən dinamika, həmçinin hasilatın müəyyən qədər azalması gəlirlərin ötən ilə nisbətən azalmasının əsas səbəblərindən biridir. Bununla yanaşı, qlobal enerji bazarında yaşanan qeyri-sabitlik, tələb və təklif balansında yaranan dəyişikliklər, OPEC+ çərçivəsində hasilatın tənzimlənməsi kimi amillər də bu prosesə təsir göstərib. Digər tərəfdən, Azərbaycan hökuməti enerji gəlirlərinin idarə edilməsində daha ehtiyatlı və uzunmüddətli sabitliyə yönəlmiş siyasət yürüdür.

Xərclərin artımı isə əsasən dövlət büdcəsinə transfertlərin çoxalması, sosial layihələrin maliyyələşdirilməsi və infrastruktur proqramlarına ayrılan vəsaitlərlə bağlıdır. Hesabat dövründə Dövlət Neft Fondundan büdcəyə 10 milyard 860,8 milyon manat transfert həyata keçirilib ki, bu da Fondun ümumi xərclərinin əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir. Büdcə transfertləri iqtisadi sabitliyin qorunması, dövlətin sosial siyasətinin davam etdirilməsi və prioritet layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün mühüm mexanizmdir. Bu vəsaitlər pensiya və sosial müavinətlərin ödənişi, səhiyyə və təhsil xərcləri, regionların inkişaf proqramları və strateji layihələrin həyata keçirilməsində mühüm rol oynayır.

ARDNF-nin məqsədlərindən biri də ölkənin neft gəlirlərini səmərəli şəkildə idarə etməklə qeyri-neft sektorunun inkişafına dəstək verməkdir. Bu baxımdan, Fondun fəaliyyəti təkcə neft gəlirlərinin toplanması ilə deyil, həm də gələcək nəsillər üçün sabit maliyyə ehtiyatının yaradılması ilə xarakterizə olunur. Bu məqsədlə Fondun investisiya siyasəti ehtiyatların təhlükəsiz və gəlirli istiqamətlərə yönəldilməsini təmin edir. Dünyada aparıcı maliyyə institutlarının təcrübəsinə əsaslanaraq, ARDNF müxtəlif ölkələrin dövlət istiqrazlarına, səhmlərə, qızıl və digər sabit gəlir gətirən aktivlərə sərmayə yatırır. Bu, gəlirlərin şaxələndirilməsinə və qlobal bazardakı risklərin azaldılmasına xidmət edir.

Gəlirlərin azalması ilk baxışda mənfi göstərici kimi qiymətləndirilsə də, əslində bu, dövlətin uzunmüddətli iqtisadi strategiyasına uyğun olaraq xərcləmələrin optimallaşdırılması və fiskal dayanıqlığın qorunması məqsədi daşıyır. Hökumət neft gəlirlərindən asılılığın azaldılması istiqamətində addımlar atmaqla iqtisadiyyatın diversifikasiyasına nail olmağa çalışır. Qeyri-neft sektorunun payının artırılması, sənaye, kənd təsərrüfatı, logistika, turizm və informasiya texnologiyaları kimi sahələrin inkişafı Neft Fondunun vəsaitlərinin daha məqsədyönlü istifadəsini tələb edir.

Neft Fondunun fəaliyyəti həmçinin beynəlxalq miqyasda şəffaflıq və hesabatlılıq nümunəsi kimi tanınır. ARDNF “Beynəlxalq Şəffaflıq Təşəbbüsü”nün (EITI) prinsiplərinə uyğun olaraq fəaliyyət göstərir və hər il öz maliyyə hesabatlarını ictimaiyyətə açıqlayır. Bu, vətəndaş cəmiyyətinin Fondun vəsaitlərinin istifadəsini izləməsinə və dövlətin resurs idarəçiliyinə etimadın artmasına şərait yaradır.

Bütün bu göstəricilər fonunda ARDNF-nin 2025-ci ilin ilk doqquz ayındakı fəaliyyəti Azərbaycanın iqtisadi idarəetmə sistemində mühüm sabitləşdirici rol oynamaqda davam edir. Qlobal enerji bazarlarında qeyri-müəyyənliklərə baxmayaraq, Fond ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlığını təmin edən əsas maliyyə dayaqlarından biri kimi qalır. Gələcək illərdə də ARDNF-nin strateji məqsədləri dəyişməz qalacaq: milli sərvətlərin qorunması, gələcək nəsillər üçün maliyyə ehtiyatının formalaşdırılması, iqtisadi sabitliyin və sosial rifahın təmin edilməsi.