Dövlət əmlakının idarəçiliyində səmərəlilik potensialı - ŞƏRH

Hesablama Palatasının "2026-cı il dövlət büdcəsi haqqında" qanun layihəsinə verdiyi Rəydə qeyd olunur ki, bu ilin iyulun 1-nə qədər İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Əmlak Məsələləri Dövlət Xidmətinin balansında ümumi sahəsi 4 milyon 383,1 min kv.metr olan 10 005 ədəd qeyri-yaşayış təyinatlı bina və bina hissəsi mövcuddur. Onların yalnız 29,6 faizi icarəyə verilib, bu isə sahə baxımından cəmi 10,6 faiz deməkdir. Beləliklə, dövlətə məxsus daşınmaz əmlakın təxminən 70 faizi icarəyə cəlb olunmadan qalır. Halbuki, bu istiqamətdən gəlirlər 2026-cı ildə 40 milyon manata çatacağı proqnozlaşdırılır və bu da əvvəlki illərlə müqayisədə artım deməkdir.

Məlumat göstərir ki, dövlət əmlakının idarəçiliyində əsas məsələ artıq resursların gəlir yaradan mexanizmlərə yönəldilməsidir. Dünyada bu istiqamətdə dövlətin əmlak siyasəti yalnız iqtisadi fayda deyil, həm də institusional səmərəlilik baxımından dəyərləndirilir. Məsələn, Sinqapur, Finlandiya və Estoniya kimi ölkələrdə dövlətə məxsus obyektlərin icarəyə verilməsi və istifadəyə çıxarılması prosesi müasir rəqəmsal platformalar üzərindən həyata keçirilir. Bu model həm şəffaflığı artırır, həm də dövlətin maliyyə axınlarını effektiv idarə etməyə imkan verir. Azərbaycan üçün də bu yanaşma aktualdır, çünki dövlət balansındakı əmlakların real bazar dəyərinə əsaslanan icarə mexanizmləri iqtisadi dövriyyəni canlandırmaqla yanaşı, büdcəyə sabit gəlir təmin edə bilər.

Dövlət əmlakının yalnız kiçik bir hissəsinin icarəyə verilməsi bir tərəfdən bazar tələblərinin tam öyrənilməməsi, digər tərəfdən isə icarə prosedurlarının müasir iqtisadi modelə uyğunlaşdırılmaması ilə əlaqələndirilə bilər. Hesablama Palatasının vurğuladığı kimi, bu sahədə istifadə olunmamış imkanlar mövcuddur. Əmlakın səmərəli idarə olunması, icarə müqavilələrinin bazar qiymətləri ilə uyğunlaşdırılması və şəffaflıq mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi potensial gəliri əhəmiyyətli dərəcədə artırar. İcarəyə verilməyən obyektlərin bir hissəsinin yenidən təyinatlandırılması və ya dövlət-özəl tərəfdaşlığı çərçivəsində iqtisadi dövriyyəyə qaytarılması da alternativ həll ola bilər.

Qlobal təcrübə göstərir ki, dövlət əmlakının icarəsi yalnız maliyyə qaynağı kimi deyil, həm də iqtisadi siyasətin tənzimləmə aləti kimi çıxış edə bilər. Məsələn, Avropa İttifaqı ölkələrində dövlətə məxsus daşınmazların icarəsindən əldə olunan gəlirlər bəzən regionların inkişaf proqramlarının maliyyələşdirilməsində istifadə olunur. Bu, əmlak idarəçiliyini strateji səviyyəyə qaldırır və iqtisadi mərkəzləşmənin qarşısını alır. Azərbaycanda da belə bir istiqamət potensial olaraq regional iqtisadi artımı stimullaşdıra, xüsusilə sosial və infrastruktur layihələrin maliyyələşdirilməsində alternativ mənbə yarada bilər.

Son illərdə özəlləşdirilən müəssisələrin altındakı torpaq sahələrinin icarəyə verilməsindən gələn 7 milyon manatlıq əlavə vəsaitin dövlət büdcəsinə daxil olması, bu mexanizmin işləkliyini sübut edir. Belə artımlar yalnız iqtisadi aktivliyin göstəricisi deyil, həm də institusional çevikliyin təzahürüdür. Gələcəkdə icarə prosesinin elektron platformalar üzərindən idarə olunması, icarə qiymətlərinin dinamik bazar analizinə əsasən müəyyənləşdirilməsi və müqavilə müddətlərinin iqtisadi məqsədlərə uyğun tənzimlənməsi ilə dövlət əmlakının daha effektiv istifadəsi təmin oluna bilər.

Beləliklə, dövlət balansındakı daşınmazların səmərəli istifadəsi yalnız gəlir artımı deyil, həm də idarəetmə mədəniyyətinin yenilənməsi anlamına gəlir. Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün bu istiqamət institusional modernləşmənin tərkib hissəsidir. Əmlak bazarının real dəyərlərinə əsaslanan, şəffaf və çevik mexanizmlər dövlət sektorunun iqtisadi təsir dairəsini genişləndirə, büdcə gəlirlərində sabitlik yarada və investisiya mühitini gücləndirə bilər.

Nuray,

Aznews.az