Basqalda kəlağayının geniş istehsalının bərpası gözlənilir - ŞƏRH

Basqalda qədim kəlağayıçılıq ənənəsinin gündəlik istehsal həcmi son illər nəzərəçarpacaq dərəcədə aşağı düşüb. Ələsgər Xəlilovun açıqlamasına əsasən, hazırda ustaların sayı az olduğu üçün gündə cəmi 10-15 kəlağayı hazırlamaq mümkündür. Keçmişdə gündə min ədədə yaxın məhsul istehsal edən sexin fəaliyyətinin dayanması həm istehsal gücünü, həm də sənətin cəlbediciliyini zəiflədib. Dövlət Turizm Agentliyi yanında Qoruqları İdarəetmə Mərkəzi isə köhnə məktəb binasının bərpasından sonra həmin məkanda yenidən sexin fəaliyyət göstərəcəyini bildirir. Bu yanaşma həm ənənənin qorunmasına, həm də istehsal imkanlarının genişlənməsinə dəstək vermək məqsədi daşıyır.

Dünya miqyasında ənənəvi ipəkçilik və ipək məmulatları istehsalı son onillikdə iki əsas xətt üzrə inkişaf edib. Bir tərəfdə sənaye miqyasında Çində, Hindistanda, Taylandda və Özbəkistanda həcmi ilbəil artan ipək emalı sektoru dayanır. Digər tərəfdə isə İtaliya, Fransa və Yaponiya kimi ölkələrin tətbiq etdiyi mədəni irs yönlü modellər var. Burada məqsəd yalnız istehsalı artırmaq yox, yüksək dəyərli, orijinal texnika ilə hazırlanan məhdud saylı məhsulların qlobal bazarda premium kateqoriyada mövqeləndirilməsidir. Basqalda kəlağayı istehsalının hazırkı vəziyyəti bu iki tendensiyanın kəsişmə nöqtəsindədir. Bir tərəfdən istehsal həcminin azalması iqtisadi cəhətdən səmərəliliyi aşağı salır, digər tərəfdən ənənəvi əl işçiliyinin qorunması kəlağayının mədəni statusu və bazar dəyərinin əsas amilidir.

Mövcud şəraitdə ən ciddi məhdudiyyət insan resurslarıdır. Ələsgər Xəlilovun vurğuladığı kimi, istehsal gücü ustaların sayı ilə birbaşa bağlıdır. Əmək bazarında gənclərin ənənəvi sənətlərə marağının azalması qlobal tendensiyadır. Məsələn, Yaponiya Edo dövründən qalan ipək boyama texnikalarının davamçıları hazırda altmış yaşdan yuxarı ustalardır və yeni nəsil kifayət qədər formalaşmır. Bu reallıq Azərbaycanda da eyni şəkildə müşahidə olunur. Əgər əvvəl Basqalda yüzlərlə insanın çalışdığı sex mövcud idisə, indi fərdi ustaların üzərində qurulan istehsal həm miqyas baxımından məhduddur, həm də davamlılıq riskləri yaradır.

Kəlağayıların qiymət dinamikası da bu çərçivədə izah olunur. Təmiz ipəkdən hazırlanan məhsulların bazar dəyərinin yüksəlməsi yalnız xammalın qiyməti ilə bağlı deyil. Əl işçiliyinin zaman və bacarıq tələb etməsi, təbii boyaq texnikalarının çətinliyi və məhsulun coğrafi mənşə ilə dəyər qazanması qiymət aralığının 28-30 manatdan yuxarıya doğru dəyişməsinə səbəb olur. Sintetik materiallarla istehsal olunan məhsulların ucuz olması isə bazarda yanlış assosiasiya yaradır, lakin bu, dünya praktikasında da rast gəlinən haldır. İtaliyada məhdud sayda istehsal olunan Como ipəkləri kütləvi Çin məhsulları ilə eyni kateqoriyada qiymətləndirilmir. Basqaldakı vəziyyət də eyni məntiqə uyğundur. Yerli kəlağayıların dəyəri funksionallıqdan çox mədəni kimlik, texnika və irs faktoru ilə müəyyən olunur.

Köhnə sex binasının bərpası həm simvolik, həm də iqtisadi baxımdan mühüm rol oynaya bilər. Mədəni irs obyektlərini istehsal məkanları ilə əlaqələndirən modellər dünyanın müxtəlif ölkələrində uğurlu nəticələr verib. Fransa ardıcıl olaraq toxuculuq məktəblərini sənətkarlıq mərkəzləri ilə inteqrasiya edir, Tayland kənd təsərrüfatı və ipəkçilik klasterlərini turizm marşrutlarına daxil edir, Özbəkistanın Mərqilan şəhərində ipəkçilik kombinatı həm istehsal sexi, həm də ziyarət məkanıdır. Basqalda bənzər yanaşma kəlağayıçılığın yalnız istehsal sektoru kimi deyil, həm də turizm, təhsil, mədəni diplomatiya komponentləri olan kompleks sahəyə çevrilməsinə imkan verə bilər. Əgər bərpa olunan bina həm ustalar üçün şərait yaratsa, həm də ziyarətçilərin prosesi canlı izləyə biləcəyi məkana çevrilsə, əlavə gəlir mənbələri formalaşar və istehsalın sabitliyi artar.

İqtisadi baxımdan ənənəvi sənətlərin yaşadılması yüksək həcmi olan sektorlardakı kimi sürətli artım yaratmasa da, regional iqtisadi aktivliyi dəstəkləyir. Basqal kimi kiçik yaşayış məntəqələri üçün kəlağayı istehsalının bərpası məşğulluq, turizm axını, yerli sahibkarlarla əməkdaşlıq və brend dəyərinin güclənməsi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. İpəkçilik üzrə texnoloji inkişafın sürətlə getdiyi bir dövrdə əl işçiliyinə əsaslanan istehsalın dəyəri daha da artır, çünki qlobal bazar orijinallıq və mənşə sertifikatına malik məhsullara daha həssas yanaşır. Bu isə Basqal kəlağayısına rəqabət üstünlüyü qazandırır.

Cari tendensiyalar göstərir ki, istehsal müasir menecment yanaşmaları, peşəkar ustaların sayının artırılması, təlim proqramlarının qurulması və bazar mövqeyinin gücləndirilməsi ilə paralel şəkildə inkişaf etdirilsə, həm iqtisadi, həm də mədəni baxımdan davamlı model formalaşa bilər. Sexin yenidən fəaliyyətə başlaması bu istiqamətdə əhəmiyyətli addımdır. Ənənəvi sənətin müasir iqtisadi mühitə uyğunlaşdırılması isə Basqal kəlağayısının gələcək nəsillərə ötürülməsini təmin edən əsas mexanizm olacaq.

Nuray,

Aznews.az