İnternet sürətindən istifadəçi təcrübəsinədək - ŞƏRH

Azərbaycanda internet xidmətlərinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi istiqamətində tənzimləyici qurum ilə internet provayderlər arasında keçirilən son görüş mövzunun artıq yalnız sürət göstəriciləri ilə deyil, bütöv ekosistem yanaşması ilə qiymətləndirildiyini göstərir. İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyaları Agentliyinin təşəbbüsü ilə aparılan müzakirələr fiber infrastrukturun genişlənməsinə baxmayaraq, real istifadəçi təcrübəsinin hələ də texniki və institusional koordinasiya tələb etdiyini ortaya qoyur. Məsələ yalnız xəttin evə qədər çatdırılması ilə bitmir və beynəlxalq praktikada olduğu kimi, internet keyfiyyətinə təsir edən onlarla paralel faktorun eyni vaxtda idarə olunmasını zəruri edir.

Qlobal rəqəmsal indekslər göstərir ki, inkişaf etmiş ölkələrdə internet sürətinin və stabilliyinin əsas göstəricisi təkcə fiber şəbəkənin mövcudluğu deyil, həmin şəbəkənin necə idarə olunmasıdır. Məsələn, OECD ölkələrində orta yükləmə sürətləri 2024-cü ildə 200 Mbit/s həddini keçsə də, bu nəticə əsasən magistral xətlərin modernizasiyası, yüksək tutumlu backbone şəbəkələri və lokal kontentin ölkə daxilində saxlanılması hesabına əldə olunub. Azərbaycanın fiberləşmə səviyyəsi region üzrə yüksək qiymətləndirilsə də, istifadəçilərin gündəlik təcrübəsində sürət və gecikmə ilə bağlı şikayətlərin qalması struktur texniki detallara diqqətin artırılmasını gündəmə gətirir.

İKTA tərəfindən vurğulanan əsas məqamlardan biri internet keyfiyyətinin yalnız operator şəbəkəsi ilə məhdudlaşmamasıdır. Beynəlxalq tədqiqatlar göstərir ki, son istifadəçi tərəfindən hiss edilən sürət fərqlərinin 60 faizdən çoxu evdaxili Wi-Fi mühitindən qaynaqlanır. Avropa Elektron Rabitə Tənzimləyiciləri Şurasının hesabatlarında da qeyd olunur ki, köhnə modemlər, düzgün yerləşdirilməmiş avadanlıq və tezliklərin səhv konfiqurasiyası yüksək sürətli paketlərin real effektini ciddi şəkildə azaldır. Bu baxımdan Wi-Fi 6 və mesh texnologiyalarının təşviqi təkcə texniki yenilik deyil, həm də xidmət keyfiyyətinin ölçülə bilən şəkildə yaxşılaşdırılması üçün əsas alət kimi çıxış edir.

Marşrutlama və beynəlxalq çıxışların optimallaşdırılması məsələsi də qlobal miqyasda internet keyfiyyətinin əsas determinantlarından hesab olunur. Məlumat axınının daha qısa və səmərəli marşrutlarla ötürülməsi gecikməni azaldır və interaktiv xidmətlərin stabil işləməsini təmin edir. Asiya və Avropa bazarlarında 100G və 400G backbone texnologiyalarına keçid artıq standart yanaşmaya çevrilib. Azərbaycanın bu istiqamətdə atdığı addımlar xüsusilə artan data istehlakı fonunda əhəmiyyət kəsb edir. Çünki video platformalar, bulud xidmətləri və onlayn oyunlar gecikməyə həssas xidmətlərdir və bu sahədə rəqabət yalnız nominal sürət göstəriciləri ilə ölçülmür.

CDN infrastrukturunun genişləndirilməsi məsələsi isə internet keyfiyyətinin iqtisadi tərəfini ön plana çıxarır. Qlobal statistikaya görə, inkişaf etmiş bazarlarda internet trafikinin 70 faizə yaxını lokal CDN-lər üzərindən ötürülür. Bu yanaşma həm beynəlxalq çıxış xərclərini azaldır, həm də istifadəçi üçün daha stabil və sürətli bağlantı yaradır. Azərbaycanda CDN payının artırılması, xüsusilə sosial media və video platformalarının ölkə daxilində serverləşdirilməsi, real istifadəçi təcrübəsində hiss olunan keyfiyyət artımına səbəb ola bilər. Bu isə internet xidmətlərinə olan etimadı və rəqəmsal xidmətlərin istifadəsini genişləndirən amil kimi çıxış edir.

Pik saatlarda yüklənmənin idarə olunması da qlobal miqyasda urban internet şəbəkələrinin əsas problemlərindən biridir. Böyük şəhərlərdə axşam saatlarında trafik həcminin kəskin artması müşahidə olunur və bu artımın düzgün planlaşdırılmaması sürət enişlərinə səbəb olur. ABŞ və Cənubi Koreya təcrübəsi göstərir ki, pik saatlara uyğun dinamik şəbəkə idarəetməsi və öncədən proqnozlaşdırma modelləri tətbiq olunduqda istifadəçi şikayətləri əhəmiyyətli dərəcədə azalır. İKTA-nın bu məsələyə diqqət çəkməsi Azərbaycanın internet bazarında keyfiyyətin artıq yalnız orta göstəricilərlə deyil, vaxt və yüklənmə üzrə diferensial yanaşma ilə qiymətləndirildiyini göstərir.

Standartlaşdırma və istifadəçi maarifləndirilməsi isə texniki tədbirlərin sosial tamamlayıcısı kimi ön plana çıxır. Bir çox ölkələrdə köhnə nəsil modemlərin mərhələli şəkildə dövriyyədən çıxarılması internet keyfiyyətinin yüksəldilməsində effektiv alət olub. Paralel olaraq, istifadəçilərə evdaxili şəbəkənin düzgün qurulması ilə bağlı açıq və anlaşılan təlimatların verilməsi xidmətlə bağlı subyektiv narazılıqları da azaldır. Bu yanaşma bazarda həm şəffaflıq, həm də xidmət mədəniyyətinin formalaşmasına töhfə verir.

Ümumilikdə, keçirilən görüş və təqdim olunan tövsiyələr göstərir ki, Azərbaycanda internetin keyfiyyətinin yüksəldilməsi artıq ayrı-ayrı texniki müdaxilələr səviyyəsində deyil, uzunmüddətli və kompleks strategiya çərçivəsində nəzərdən keçirilir. Qlobal təcrübə ilə uzlaşan bu yanaşma infrastruktur, texnologiya və istifadəçi davranışlarının eyni vaxtda optimallaşdırılmasına əsaslanır. Bu prosesin mərhələli şəkildə həyata keçirilməsi növbəti illərdə internet xidmətlərinin real keyfiyyət göstəricilərində ölçülə bilən irəliləyişlərə zəmin yarada bilər.

Aznews.az