Süni cazibə ideyası və BKS-dən sonrakı kosmik strategiyalar - ŞƏRH

Beynəlxalq Kosmik Stansiyasının 2030-cu ildə atmosferə nəzarətli şəkildə istismardan çıxarılması qlobal kosmik planlamada yeni mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirilir. Bu proses fonunda Rusiya uzunmüddətli kosmik missiyalarda insan sağlamlığının qorunmasına yönəlmiş mühəndislik həlləri ilə diqqət mərkəzinə çıxır. Dövlət tərəfindən dəstəklənən Energia şirkətinin süni cazibə qüvvəsi yaradan fırlanan kosmik stansiya dizaynı üçün patent alması BKS-dən sonrakı dövr üçün strateji baxışın formalaşdırıldığını göstərir.

Mövcud kosmik missiyaların əsas problemlərindən biri mikroqravitasiyanın insan orqanizminə təsiridir. Uzunmüddətli çəkisizlik şəraitində əzələ kütləsinin azalması, sümük sıxlığının zəifləməsi və ürək-damar sistemində dəyişikliklər artıq elmi cəhətdən təsdiqlənmiş faktlardır. Hazırda BKS-də astronavtlar bu təsirləri azaltmaq üçün gündəlik intensiv fiziki məşqlər həyata keçirirlər. Lakin bu üsul daha çox kompensasiya xarakteri daşıyır və fundamental problemi aradan qaldırmır. Energia tərəfindən təqdim olunan konsepsiya isə müvəqqəti adaptasiya əvəzinə, fiziki mühitin dəyişdirilməsi yolu ilə davamlı həll təklif edir.

Patentə əsasən, stansiya fırlanma mexanizmi vasitəsilə mərkəzdənqaçma qüvvəsi yaradaraq Yer cazibəsinin təxminən yarısına bərabər süni cazibə şəraiti formalaşdırmağı hədəfləyir. Elmi araşdırmalara görə, 0,5 q səviyyəsində cazibə insan skeletinin və əzələ sisteminin uzunmüddətli qorunması üçün minimal effektiv hədd hesab olunur. Struktural baxımdan dizayn klassik silindrik modellərdən fərqlənir və mərkəzi onurğa ətrafında balanslaşdırılmış radial modullar üzərində qurulub. Bu yanaşma texniki baxımdan daha mürəkkəb olsa da, cazibə paylanmasının daha stabil saxlanmasına imkan verir.

Bununla yanaşı, layihənin praktiki icrası ciddi mühəndislik çağırışları yaradır. Belə ölçülü stansiyanın orbitdə yığılması üçün çoxsaylı buraxılışlar və yüksək dəqiqlikli montaj əməliyyatları tələb olunur. Doklama məsələsi isə xüsusi risk daşıyır. Daim fırlanan struktura nəqliyyat vasitələrinin təhlükəsiz qoşulması əlavə mexaniki və proqram təminatı həlləri tələb edir. Bu cür texniki çətinliklər layihənin xərclərini və icra müddətini əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər.

Rusiya bu sahədə tək hərəkət etmir. ABŞ-da bir sıra özəl şirkətlər kommersiya yönümlü süni cazibə stansiyaları üzərində işləyir, NASA isə uzun illərdir fırlanan yaşayış modullarının nəzəri modellərini araşdırır. Lakin Energia-nın patent alması Rusiyanın bu istiqamətdə iddiasını hüquqi və texnoloji müstəviyə daşıyan konkret addım kimi qiymətləndirilir. Patent üçün zaman seçimi də diqqət çəkir. NASA-nın BKS-ni 2030-cu ildə istismardan çıxarmağa hazırlaşdığı, Rusiyanın isə 2028-ci ildən etibarən stansiyadan tam ayrılma planlarını açıqladığı bir dövrdə bu təşəbbüs strateji siqnal xarakteri daşıyır.

Paralel olaraq Roskosmosun Rusiya Orbital Kosmik Stansiyası layihəsi üzərində işi davam edir. Mövcud məlumata görə, Rusiya BKS-nin tam bağlanmasından əvvəl ən yeni modullarını, o cümlədən Nauka laboratoriya modulunu və Priçal dok qovşağını ayrıca istifadə etməklə əvvəlki investisiyaların qorunmasını hədəfləyir. Bu yanaşma resursların itirilməməsi ilə yanaşı, yeni kosmik infrastrukturun mərhələli şəkildə formalaşdırılmasına imkan yaradır.

Ümumilikdə, süni cazibə konsepsiyası BKS-dən sonrakı dövrdə kosmik fəaliyyətin insan amili üzərində qurulacağını göstərir. Texniki və maliyyə risklərinə baxmayaraq, bu istiqamətdə atılan addımlar uzunmüddətli Ay və Mars missiyalarının reallaşdırılması üçün zəruri bazanı formalaşdırır. Rusiya tərəfindən irəli sürülən patentləşdirilmiş dizayn hazırkı mərhələdə konseptual xarakter daşısa da, qlobal kosmik strategiyalarda insan sağlamlığının prioritetləşdirilməsinin gücləndiyini açıq şəkildə nümayiş etdirir.

Aznews.az