FAO-nun iyun hesabatı: Qlobal ərzaq qiymətləri bazarına yeni baxış - ŞƏRH

BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO) iyun ayı üzrə qlobal ərzaq qiymətləri indeksinin 128 bəndə yüksəldiyini açıqlayıb. Bu, may ayı ilə müqayisədə 0,5 bəndlik artım deməkdir. Qlobal bazarlarda ticarət olunan əsas ərzaq məhsullarının qiymətində aylıq dəyişiklikləri izləyən indeks bir il əvvəlki səviyyədən 5,8 bənd yuxarı olsa da, 2022-ci ildəki rekord göstəricidən xeyli aşağı qalır. Qeyd olunmalıdır ki, dünya ərzaq bazarlarında qiymətlərin yenidən artım trayektoriyasına girməsi beynəlxalq miqyasda ərzaq təchizatı və inflyasiya risklərini gündəmə gətirir.

Aznews.az şərh edir ki, FAO-nun hesabatı ərzaq bazarlarında hər bir məhsul qrupunda fərqli qiymət dinamikasının formalaşdığını göstərir. İyun ayında süd məhsulları, ət və bitki yağlarının qiymətində nəzərəçarpacaq bahalaşma müşahidə edilib. FAO-nun ət qiymətləri indeksi bütün dövrlərin ən yüksək səviyyəsinə çatıb və bu tendensiya xüsusilə iribuynuzlu, donuz və qoyun ətinin qiymətindəki artımla bağlıdır. Dünyada bir çox ölkədə heyvandarlıq sahəsində logistika və yem xərclərinin yüksəlməsi, eyni zamanda bəzi böyük ixracatçı ölkələrdə heyvan xəstəliklərinin yayılması qiymətlərin artımını dəstəkləyir. Bunun əksinə olaraq, toyuq əti qiymətlərində eniş davam edir ki, bu da bəzi regionlarda istehsal və təchizatın sabitliyi ilə əlaqədardır.

Bitki yağlarının qiymətində baş verən bahalaşmanın əsas səbəblərindən biri isə palma və soya yağlarına olan qlobal tələbatın yüksək səviyyədə qalmasıdır. Braziliya və ABŞ-da bioyanacaq istehsalının genişlənməsi və Cənubi Amerika ölkələrində soya paxlası bazarındakı qiymət dalğalanmaları neft və bitki yağları bazarları arasında qarşılıqlı təsirləri gücləndirib. Əlavə olaraq, raps yağı üzrə təchizatın daralması və dünya bazarlarında bu məhsula olan marağın artması qlobal qiymət səviyyəsinə təzyiq göstərir. Qara Dəniz regionunda isə günəbaxan yağı istehsalında məhsuldarlığın artması yerli qiymətləri nisbətən sabitləşdirib, amma beynəlxalq bazara ciddi təsiri hələlik məhduddur.

Dənli bitkilər bazarında isə qiymət fərqlilikləri diqqət çəkir. FAO-nun Dənli Bitkilər Qiymət İndeksi 1,5 bənd enib. Argentina və Braziliyada bol məhsul və bu ölkələrdən ixracın artması əsasən qarğıdalı qiymətlərini aşağı salıb. Hətta arpa qiymətlərində də eyni tendensiya müşahidə olunur. Lakin Avropa İttifaqı, ABŞ və Rusiyada hava şəraiti ilə bağlı qeyri-müəyyənliklər və risklər səbəbilə buğda qiymətlərində artım müşahidə edilir. Düyü bazarında isə qiymətlər tələb zəiflədiyi üçün bir qədər aşağı düşüb. FAO-nun iyun hesabatında qeyd olunur ki, dünya üzrə düyü istehsalının rekord səviyyəyə yüksələcəyi, amma bəzi ölkələrdə (İraq, ABŞ) məhsuldarlığın aşağı olacağı ehtimal edilir. Hindistan və Banqladeş kimi əsas istehsalçılarda məhsul proqnozları pozitiv olsa da, iqlim dəyişiklikləri və ekstremal hava hadisələri riskləri artırır.

Süd məhsulları qiymətində də artım davam edir. Asiya ölkələrindən güclü tələbat və Avropa ilə Okeaniyada təchizat məhdudiyyəti səbəbindən kərə yağı qiymətləri tarixi maksimuma yüksəlib. Pendirin qiymətində artım davam edir, bu isə dünya bazarında süd məhsulları təklifinin artan tələbi qarşısında hələlik məhdud qalması ilə bağlıdır. Əksinə, süd tozu kimi məhsullarda qiymət bir qədər azalıb, çünki qlobal tələbatın zəifləməsi və ümumi təchizat səviyyəsinin bərabərləşməsi qiymətləri aşağı çəkir.

Şəkər bazarında isə əks istiqamətli tendensiya izlənir. İyunda şəkər qiymətləri 5,2 bənd azalıb və son dörd ayda davam edən qiymət enişi 2021-ci ilin aprelindən bəri ən aşağı səviyyəyə çatıb. Braziliya, Hindistan və Tailandda əlverişli hava şəraiti və yüksək məhsuldarlıq proqnozları nəticəsində bazarda təklifin artması əsas amil olub. Bu cür mövsümi və bazar strukturunda baş verən dəyişikliklər beynəlxalq ərzaq qiymətləri indeksinin sabitləşməsi üçün mühüm rol oynayır.

Daha geniş kontekstdə FAO-nun proqnozlarına əsasən, 2025/26-cı il mövsümündə qlobal dənli bitkilər istehsalının 2 milyard 925 milyon tona çatacağı gözlənilir. Bu artım xüsusilə buğda, qarğıdalı və düyü üzrə yaxşılaşan gözləntilər hesabına olacaq. Mövsümün sonunda dünya üzrə dənli bitki ehtiyatlarının 889,1 milyon tona çatacağı proqnozlaşdırılır ki, bu da 30 faiz ehtiyat-istehlak nisbəti ilə bazarda kifayət qədər sabitlik və çeviklik yaradır. Beynəlxalq ticarətdə isə buğda və düyü ixracatında artım, qarğıdalı və digər dənli bitkilərdə isə bəzi azalmalar gözlənilir.

Bütün bu tendensiyalar fonunda aydın olur ki, qlobal ərzaq bazarlarında qiymət dalğalanmaları lokal bazarlar üçün də birbaşa təsirlər doğurur. İdxaldan asılı ölkələr, o cümlədən Azərbaycan üçün FAO-nun məlumatları daxili bazar siyasətinin və ərzaq təhlükəsizliyinin planlaşdırılması baxımından əsas istinad mənbəyi olaraq qalır. Ərzaq məhsullarının ehtiyat səviyyəsinin yüksək olması və təchizat zəncirinin çevikliyi ölkənin inflyasiya risklərinə qarşı daha hazırlıqlı olmasını təmin edir. Ərzaq idxalı portfelinin diversifikasiyası və aqrar istehsalda yeni texnologiyaların tətbiqi isə bu dinamikada Azərbaycanın mövqeyini gücləndirə bilər.

Nuray,
Aznews.az