“ABŞ–Çin münasibətləri qlobal təhlükəsizlikdə yeni mərhələyə keçib” - Aytən Qurbanova

“Qlobal təhlükəsizlik sistemində müşahidə olunan dərin transformasiya XXI əsrin əsas geosiyasi rəqabət xəttini təşkil edən ABŞ–Çin qarşıdurmasını daha da kəskinləşdirir. Yeni çoxqütblü dünya modelinin formalaşması, güc mərkəzlərinin dəyişməsi və regional təhlükəsizlik mexanizmlərinin yenilənməsi iki dövlət arasındakı münasibətləri ticarət və diplomatiya çərçivəsindən çıxararaq geniş hərbi–texnoloji rəqabət müstəvisinə keçirib. Soyuq müharibədən sonra formalaşmış təhlükəsizlik sistemi artıq əvvəlki sabitlik funksiyasını itirir və bu boşluq qlobal güclər arasında yeni qarşıdurmalara yol açır”.

Bu fikirləri Aznews.az-a açıqlamasında siyasi şərhçi Aytən Qurbanova deyib.

Qeyd edək ki, dünya təhlükəsizlik sistemi sürətlə transformasiyaya uğrayır və bu, qlobal silahlanma yarışını görünməmiş həddə çatdırıb. Supergüclər və regional aktorlar arasındakı strateji rəqabət dərinləşdikcə, müdafiə xərcləri rekord səviyyəyə yüksəlir. Gərginliyin ən kəskin hiss olunduğu regionlardan biri Asiya–Sakit okean məkanıdır. ABŞ-ın qlobal liderliyini qorumaq cəhdləri ilə Çinin sürətli yüksəlişi arasındakı strateji rəqabət artıq yalnız iqtisadi və diplomatik müstəvidə deyil, həm də hərbi sahədə açıq şəkildə görünür. Pekinin Tayvan ətrafında təzyiqləri artırması, Vaşinqtonun isə AUKUS və QUAD kimi platformalar vasitəsilə Çinin təsirini məhdudlaşdırmağa çalışması bir çox analitikləri ABŞ–Çin qarşıdurmasının real silahlı münaqişəyə çevrilə biləcəyi barədə düşündürür.

Siyasi şərhçi qeyd edib ki, mövcud şəraitdə Çin iqtisadi, texnoloji və hərbi gücünü sürətlə artıraraq qlobal sistemdə daha təsirli aktora çevrilməyə çalışır.

"ABŞ isə mövcud nizamın aşınmasının qarşısını almaq və yaranan boşluqları doldurmaq üçün Asiya–Sakit okean, Avropa və Orta Şərqdə yeni təhlükəsizlik arxitekturalarının qurulmasına xüsusi önəm verir. Hal-hazırda Asiya–Sakit okean regionu iki böyük güc arasındakı rəqabətin ən gərgin cəbhəsinə çevrilib. Çinin modernləşən donanması, hipersəs texnologiyalarına yatırımları və Tayvan ətrafında artan hərbi fəallığı regional riskləri yüksəldir. Vaşinqton isə AUKUS və QUAD kimi platformalar vasitəsilə müttəfiqlikləri gücləndirərək Pekinin təsir dairəsini məhdudlaşdırmağa çalışır. Bu dinamika regionda sərt gücə əsaslanan balanslaşdırma siyasətinin daha açıq şəkildə tətbiq olunduğunu göstərir və strateji rəqabətin idarə edilməsini çətinləşdirir. ABŞ–Çin münasibətlərində əsas dəyişikliklər bir neçə istiqamətdə nəzərə çarpır. İlk növbədə, iki paytaxt arasında strateji etimadsızlıq dərinləşir. Vaşinqton Çini mövcud qlobal nizam üçün ardıcıl təhdid kimi qiymətləndirir, Pekin isə ABŞ-nin Çinin yüksəlişini əngəlləmək məqsədilə geniş müttəfiqlik şəbəkəsi formalaşdırdığını iddia edir. Bu kontekstdə süni intellekt, kvant hesablama, çip istehsalı və kosmik sahələrdə tətbiq edilən sanksiya və məhdudiyyətlər münasibətləri yeni “texnoloji soyuq müharibə” mərhələsinə sürükləyir. Digər tərəfdən, ABŞ hərbi güc baxımından üstün mövqedə qalsa da, Çinin regionda artan müdafiə potensialı Vaşinqtonu daha aktiv və preventiv strategiyalar tətbiq etməyə vadar edir. Bu, xüsusilə Tayvan məsələsi ətrafında gərginliyin daha da dərinləşməsinə səbəb olur və siyasi kompromis imkanlarını məhdudlaşdırır. Mövcud reallıqlar fonunda ABŞ–Çin münasibətlərinin uzun müddət rəqabət çərçivəsində davam edəcəyi açıq görünür. Bununla belə, açıq hərbi qarşıdurma hər iki tərəf üçün ciddi iqtisadi və siyasi itkilər yarada biləcəyindən, risklərin idarəolunan səviyyədə saxlanması hələlik prioritet olaraq qalır. Dialoq kanallarının açıq qalması, böhranların idarə edilməsi mexanizmlərinin işlək vəziyyətdə olması və qarşılıqlı iqtisadi asılılıq münasibətlərin tam konfrontasiya mərhələsinə keçməsinin qarşısını alır. Nəticə etibarilə, qlobal təhlükəsizlik arxitekturasında baş verən dəyişikliklər ABŞ–Çin qarşıdurmasını daha mürəkkəb, çoxşaxəli və çoxqatlı bir rəqabət mərhələsinə daşıyır. Bu rəqabət yalnız regional güc balansını deyil, həm də beynəlxalq sistemin gələcək strukturunu müəyyənləşdirəcək əsas amillərdən biri kimi çıxış edir. Elə buna görə də prosesin düzgün idarə olunması qlobal sabitlik və regional təhlükəsizlik baxımından həlledici əhəmiyyət daşıyır".

Rəfiqə Namazəliyeva,

AzNews.az