Xaricdə təhsil alan tələbələrin diplomu niyə tanınmır? - ŞƏRH

İyunun nəticələrinə əsasən, Təhsildə Keyfiyyət Təminatı Agentliyinə (TKTA) daxil olan 613 müraciətdən 567-si müsbət qiymətləndirilərək şəhadətnamə ilə təmin olunub, 46 nəfərin sənədləri isə mənfi qərarla yekunlaşıb. Qəbul olunmayan müraciələrin səbəbləri arasında təhsil yükünün normativdən az olması, dövlət nümunəli olmayan diplomlar, uyğun olmayan təhsilalma forması və akkreditasiyasız ali təhsil müəssisələrində təhsil kimi faktorlar xüsusi yer tutur. Müraciətçilərin əksəriyyəti Türkiyə, Rusiya və Ukrayna kimi ölkələrdən təhsil alıb geri dönənlərdir. Hüquqşünaslıq, tibb və menecment sahələri isə ən çox müraciət olunan ixtisaslar sırasında yer alır.

Aznews.az şərh edir ki, xaricdə təhsil üzrə sənədlərin tanınma prosesindəki bu statistika bir neçə vacib tendensiyanı və həmçinin sistematik problem mənbələrini üzə çıxarır. Müsbət qərarların yüksək nisbətdə olması ilk baxışdan sistemin effektivliyi barədə fikir formalaşdıra bilər. Lakin 46 mənfi qərarın detallı səbəbləri göstərir ki, bəzi struktur problemlər və normativ uyğunsuzluqlar hələ də aktuallığını qoruyur. Ən diqqətçəkən faktor, mənfi qərarların əhəmiyyətli hissəsinin təhsil yükünün normativdən az olması ilə bağlı olmasıdır ki, bu da Azərbaycan Respublikasının tanıma meyarları ilə digər ölkələrin təhsil sistemləri arasında olan fərqlərin hələ də tam şəkildə uzlaşdırılmadığını göstərir.

Təhsil aldığı ölkədə normativə uyğun olmayan tədris yükü səbəbilə rədd olunan müraciətlər (16 fakt) sistemli bir çatışmazlığı əks etdirir. Bu, xüsusən Avropa və MDB məkanında fərqli kredit sistemlərinin mövcudluğu ilə izah edilə bilər. Misal üçün, Avropa Kredit Transfer Sistemi (ECTS) ilə Azərbaycan təhsil sistemindəki kredit sistemi tam uyğun gəlmədikdə, tələbənin aldığı fənlərə və saatlara baxmayaraq sənəd tanınmaya bilər. Bu vəziyyət, yalnız tələbələrin fərdi seçimlərinə deyil, eyni zamanda ali təhsil müəssisələrinin təhsil proqramlarının Azərbaycan meyarlarına nə qədər yaxın olub-olmamasına da bağlıdır.

Rədd səbəbləri sırasında akkreditə olunmamış universitetlərdən alınan diplomlar və ya dövlət nümunəli olmayan diplomlar da öz aktuallığını qoruyur. Bu məqam təhsil turizminin sürətlə artdığı və bəzi ölkələrdə keyfiyyətə nəzarət mexanizmlərinin zəif olduğu kontekstdə önəm daşıyır. Tələbələr zaman-zaman informasiya azlığı və ya müvafiq məsləhətlərin olmaması səbəbilə təhsillərini sonradan tanınmayacaq müəssisələrdə davam etdirə bilirlər. Bu isə həm maddi, həm vaxt, həm də karyera baxımından itkilərlə nəticələnə bilər.

Ən çox müraciət olunan ixtisasların hüquq, tibb və menecment olması da maraqlı və diqqətəlayiq nüansdır. Hüquqşünaslıq üzrə 139 müraciət qeydə alınıb və bu sahə üzrə rədd səbəbləri daha həssas ola bilər. Çünki hüquq sistemi ölkədən ölkəyə dəyişdiyi üçün, Azərbaycan hüququ ilə fərqli hüquq sistemlərində təhsil alanların bilikləri arasında ciddi fərqlər meydana gələ bilər. Belə hallarda yalnız akademik deyil, hüquqi uyğunluq da əsas meyar kimi çıxış edir. Tibb sahəsində də analoji vəziyyət yaranır: tibbi təcrübələr, klinik təlim normativləri və proqramlar ölkələr arasında fərqlilik göstərdiyindən, normativ uyğunsuzluq və praktiki saat azlığı kimi amillər tanınma prosesində əngəllərə çevrilə bilər.

Rəqəmlərin daha geniş coğrafi spektrini nəzərdən keçirdikdə isə müraciətlərin əsas hissəsinin postsovet və Avropa ölkələrindən olması müşahidə edilir. Bu, həm tarixi təhsil əlaqələrinin, həm maliyyə əlçatanlığının, həm də viza və dil maneələrinin azlığı ilə bağlıdır. Məsələn, Türkiyə və Rusiya kimi ölkələrdə təhsil almaq həm mədəni, həm də iqtisadi baxımdan daha əlverişli olduğundan, bu ölkələrdən edilən müraciətlər də yüksək olur. Lakin həmin ölkələrdəki bəzi təhsil müəssisələrinin akkreditasiya statusu və proqram uyğunluğu ilə bağlı qeyri-müəyyənliklər tanınma prosesində problemlər yarada bilər.

Bu kontekstdə, xaricdə təhsil almağı planlaşdıran vətəndaşlar üçün qabaqcadan informasiya dəstəyi və maarifləndirmə tədbirlərinin gücləndirilməsi mühüm əhəmiyyət daşıyır. TKTA-nın da daxil olduğu strukturlar tərəfindən hazırlanacaq bələdçi materiallar, məsləhət xidmətləri və “riskli universitetlər” siyahısı kimi resurslar bu istiqamətdə effektiv ola bilər. Digər tərəfdən, xaricdə təhsil siyasətində iştirak edən dövlət qurumlarının müvafiq ölkələrlə qarşılıqlı tanınma sazişlərini genişləndirməsi, normativ uzlaşmalar üzrə texniki komissiyaların formalaşdırılması da praktiki addımlar sırasında düşünülə bilər.

Təhlil göstərir ki, sənəd tanınmasında yaşanan problemlər təkcə fərdi keyfiyyət və ya tələbənin səhlənkarlığı ilə bağlı deyil, daha çox sistemlərarası fərqliliklər, informasiya çatışmazlığı və müəyyən normativ uyğunsuzluqların nəticəsidir. Müsbət qərarların çoxluğu sistemi ümumilikdə müsbət qiymətləndirməyə əsas verir, lakin mənfi qərarların səbəbləri üzərində sistematik şəkildə işlənilməlidir. Bu, gələcəkdə xaricdə təhsilin effektivliyini artırmaqla yanaşı, vətəndaşların zaman və resurs itkisinin də qarşısını alacaq.

Nuray,

Aznews.az