İsrail-İran savaşı: Mümkün ssenarilər - ANALİZ

İsrailin İrana hücumu bölgədəki siyasi və hərbi tarazlıqları sarsıdaraq Yaxın Şərqdə yeni bir mərhələnin başlanğıcı ola bilər. Belə bir hadisənin təsirləri çox genişdir və fərqli istiqamətlərdə inkişaf etmək perspektivi var.

İlk olaraq, belə bir hücum İranın daxili vəziyyətini ciddi şəkildə təsir altına salacaq. Rejimin öz xalqı qarşısında zəiflədiyi və təhlükəsizlik təmin etməkdə uğursuz olduğu təəssüratı yaranarsa, bu, onsuz da mövcud olan narazılıqları daha da alovlandıra bilər. İranda rejim dəyişikliyi ehtimalı burada özünü göstərir. Uzun müddətdir iqtisadi sanksiyalar, inflyasiya və sosial problemlərlə üzləşən İran cəmiyyəti belə bir sarsıntını rejimin tam süqutu üçün fürsət kimi görüb genişmiqyaslı etirazlara başlaya bilər. Lakin bu prosesin baş verib-verməyəcəyi rejimin daxili gücündən, müxalifətin təşkilatlanmasından və beynəlxalq ictimaiyyətin müdaxilə ehtimalından asılıdır.

Digər tərəfdən, İsrailin bu hücumu İranı daha sərt cavab tədbirlərinə sövq edə bilər. İran yalnız İsrailə qarşı deyil, həm də onun regiondakı strateji maraqlarına zərbə vurmağa çalışa bilər. ABŞ-ın regiondakı hərbi bazaları, Körfəz ölkələrindəki iqtisadi obyektlər və hətta beynəlxalq enerji dəhlizləri bu cavab tədbirlərinin hədəfi ola bilər. İranın Hizbullah kimi proksi qüvvələrdən istifadə edərək İsrailə qarşı hücumları artırması da çox real bir ssenaridir. Belə bir vəziyyət təkcə İsraillə İran arasında qalmayacaq, eyni zamanda daha geniş regional münaqişəyə çevrilərək Yaxın Şərqdə böyük bir müharibənin alovlanmasına səbəb ola bilər. Bu müharibəyə ABŞ, Rusiya və hətta Çin kimi qlobal güclərin cəlb olunması ehtimalı da yüksəkdir.

Beynəlxalq ictimaiyyət belə bir ssenariyə qarşı səssiz qalmayacaq. BMT-nin, Avropa İttifaqının və digər beynəlxalq qurumların bu hadisələrin eskalasiyasının qarşısını almaq üçün danışıqlar təşkil etməsi ehtimalı böyükdür. Bununla yanaşı, İranın belə bir hücuma verdiyi cavabdan asılı olaraq, ona qarşı əlavə sanksiyalar tətbiq edilə bilər. Bu, ölkənin iqtisadi vəziyyətini daha da çətinləşdirərək daxili sabitliyi pozar. Eyni zamanda, bu hadisələr yeni bir nüvə razılaşması üçün təzyiqləri artırmağa da səbəb ola bilər. İranın beynəlxalq danışıqlara cəlb olunaraq öz nüvə proqramını yenidən müzakirə etməsi gündəmə gələ bilər.

İsrail üçün isə bu hücum həm strateji qazanc, həm də ciddi risklər daşıyır. Əsas məqsəd İranın nüvə proqramını məhv etməkdir və əgər bu məqsədə çatılarsa, İsrail regiondakı təhlükəsizlik mühitini möhkəmləndirmiş olacaq. İranın nüvə silahına sahib olması İsrailin milli təhlükəsizliyinə birbaşa təhdid kimi qiymətləndirilir. Çünki Tehran rejimi İsrailin mövcudluğunu açıq şəkildə sual altına alan bəyanatlarla çıxış edib. Bundan əlavə, bu hücum bölgədə İranın dəstəklədiyi proksi qüvvələrin gücünü zəiflətməklə İsrailin uzunmüddətli təhlükəsizlik strategiyasına xidmət edir. İsrailin bu addımı, sadəcə, müdafiə deyil, həm də bölgədə sülh və sabitliyin təmin edilməsinə yönəlmiş qabaqlayıcı bir tədbir kimi qiymətləndirilməlidir. Güclü və təhlükəsiz İsrail yalnız öz xalqının rifahını deyil, həm də Yaxın Şərqdəki tərəfdaşlarının və beynəlxalq ictimaiyyətin maraqlarını qorumaq üçün vacibdir. Ancaq bu hücum beynəlxalq ictimaiyyətdə İsrailə qarşı mənfi rəy yarada və onu daha da təcrid vəziyyətinə sala bilər. İranın cavab tədbirləri də İsrailin təhlükəsizliyini təhdid edə bilər və uzunmüddətli münaqişəyə səbəb ola bilər.

Nəticə etibarilə, İsrailin İrana hücumu qısa müddətdə böyük dəyişikliklərə səbəb olmasa da, uzunmüddətli perspektivdə həm İranın daxili həyatını, həm də regiondakı siyasi tarazlıqları ciddi şəkildə dəyişdirə bilər. İranın bu hadisələrdən sonra hansı strategiyanı seçməsi – rejimin xalqı ətrafında birləşib gücünü artırması, yoxsa daxili çəkişmələr səbəbindən zəifləməsi – hadisələrin gələcək istiqamətini müəyyən edəcək əsas faktorlardan biridir. Bu hadisələr Yaxın Şərqdə yeni güc balansı formalaşdıra və qlobal güclərin bölgəyə daha çox müdaxiləsinə səbəb ola bilər.

Mövsüm NOVRUZOĞLU,

AzNews.az