Özünü brendləşdirmə mədəniyyəti ilə şəxsi həyatın marketinq elementinə çevrilməsi - ARAŞDIRMA

Sosial media dövründə fərdi həyat artıq şəxsi sərhədləri aşaraq ictimai məzmun qazanıb. İnsanlar təkcə kim olduqlarını deyil, necə göründüklərini, necə qəbul olunduqlarını da idarə etməyə çalışırlar. Özünü brendləşdirmə mədəniyyəti – yəni fərdin öz şəxsiyyətini, dəyərlərini, gündəlik həyatını və fəaliyyətini bir növ marketinq strategiyasına çevirməsi – müasir dövrdə sosial və iqtisadi reallığın ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Artıq fərd yalnız öz peşə və ya maraqları ilə deyil, təqdim etdiyi vizual obraz, rəqəmsal varlıq və sosial auditoriya ilə də ölçülür. Bu, bir tərəfdən şəxsiyyətin güclənməsi, digər tərəfdən isə insanın kommersiyalaşması kimi ikili mənzərə yaradır.

Bu prosesin dərin psixoloji və sosial kökləri var. Əvvəllər cəmiyyət insanı ailə, icma və kollektiv kimlik üzərindən tanıyırdısa, indi fərd öz dəyərini bazarda müəyyənləşdirməyə məcburdur. Qlobal rəqabət, sosial mediada görünürlük uğrunda yarış və “unudulmamaq” qorxusu insanı özünü təqdim etməyə, hekayəsini brend kimi satmağa vadar edir. Sadəcə yaxşı mütəxəssis olmaq artıq kifayət deyil – görünən, izlənilən və “xatırlanan” mütəxəssis olmaq vacibdir. Bu psixoloji mexanizm, əslində, müasir kapitalizmin fərdi səviyyəyə qədər nüfuz etməsinin nəticəsidir: hər kəs bir məhsuldur, hər əlaqə potensial müştəri münasibətidir.

Mədəni və iqtisadi müstəvidə bu, sosial medianın dinamikası ilə birbaşa bağlıdır. İnstagram, TikTok, LinkedIn kimi platformalar fərdləri markalaşdırma mərkəzinə çevirib. “Influencer”lər artıq təkcə reklam daşıyıcısı deyil, öz həyat tərzlərini, dəyərlərini və hətta emosiyalarını satmaqla iqtisadi subyekt kimi çıxış edirlər. GlobalData-nın 2024-cü il araşdırmasına görə, mikro-influencer bazarının dəyəri 16 milyard dollara yaxınlaşıb. Bu, fərdi brendin təkcə mədəni fenomen deyil, iqtisadi qüvvəyə çevrildiyini göstərir. Brendlər artıq məhsuldan çox, insanın hekayəsini alır. İstehlakçı isə məhsulu deyil, onun arxasındakı “şəxsiyyəti” satın alır.

Azərbaycan reallığında da bu proses sürətlə formalaşır. Gənc nəsil arasında dizaynerlər, psixoloqlar, müəllimlər və hətta mühəndislər belə özlərini sosial mediada brend kimi təqdim etməyə çalışırlar. Məsələn, bir vaxtlar sadəcə xidmət göstərən vizajist indi öz stilini, həyat fəlsəfəsini və şəxsi dəyərlərini paylaşaraq auditoriya ilə emosional bağ qurur. Bloqçuların həyat tərzi, geyim seçimi və gündəlik davranışları reklamın, marketinqin və ictimai nüfuzun ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Bu, həm iqtisadi fürsət yaradır, həm də fərdi təzyiqi artırır. Çünki artıq sosial qəbul reallıqdan çox, təsvirə əsaslanır.

Bu brendləşmə mədəniyyəti müəyyən mənada insanın öz həyatına sahib çıxması kimi görünür. Fərd öz dəyərlərini formalaşdırır, cəmiyyətə təqdim edir və öz auditoriyasını seçir. Lakin bu azadlıq paradoksal olaraq yeni bir təzyiq forması da yaradır: daimi görünür olmaq, daim yenilənmək, daim maraqlı qalmaq təzyiqi. Özünü brendləşdirmə mədəniyyəti, mahiyyətcə, autentikliyin itməsi riskini daşıyır. İnsanlar real mənliklərini deyil, qəbul ediləcək versiyalarını nümayiş etdirir, bu da fərdi psixoloji gərginlik və emosional yorğunluğa gətirib çıxarır. Həyat təbii təcrübə olmadan çox vaxt planlaşdırılmış kontentə çevrilir.

Düşündürücü sual yaranır: biz kimik – insan, yoxsa məhsul? Həyatımız yaşamaq üçünmü, nümayiş etdirmək üçündürmü? Özünü brendləşdirmə insanın yaradıcılığını, müstəqilliyini və fərdiliyini önə çıxarır, amma eyni zamanda onu bazar qaydalarına tabe edir. İnsan artıq dəyərlərini deyil, imicini qoruyur. Bu, sosial münasibətlərin təbiətini də dəyişir – dostluq, əməkdaşlıq, hətta empatiya belə bəzən strateji investisiyaya çevrilir.

Gələcəkdə bu tendensiyanın hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyi cəmiyyətin dəyərlər sistemindən asılı olacaq. Əgər şəffaflıq və dürüstlük brendləşmənin əsas meyarına çevrilərsə, bu proses insanı azadlığa yaxınlaşdıra bilər. Əks halda, özünü satmaq və qəbul olunmaq təzyiqi fərdiyyətin dərinliyini deyil, səthini önə çıxaracaq. Özünü brendləşdirmə mədəniyyəti artıq sosial strukturun təbii hissəsidir – amma bu mədəniyyətin məqsədi insanı daha dəyərli etməkdir, yoxsa daha satıla bilən? Bu sual, bəlkə də, gələcək dövrdə cəmiyyətin mənəvi istiqamətini müəyyən edəcək.

Nuray,

Aznews.az