Əmək müqavilələrinin artımı: Azərbaycanın post-neft dövründə formal məşğulluğun yeni mərhələsi - ŞƏRH

Azərbaycanda əmək müqavilələrinin sayında son illərdə müşahidə olunan artım əmək bazarının strukturunda mühüm dəyişikliklərin baş verdiyini göstərir. Dövlət Vergi Xidmətinin açıqladığı məlumata əsasən, 2019-cu ilin əvvəli ilə müqayisədə əmək müqavilələrinin sayı 466 mindən çox artaraq 2025-ci ilin oktyabrına 1 milyon 868 min 528-ə çatıb. Xüsusilə qeyri-neft-qaz sektorunun özəl bölməsində bu artım daha kəskin olub və 471 min müqavilə əlavə olunmaqla ümumi göstərici 1 milyon 11 minə yüksəlib. Bu dinamika Azərbaycanın post-neft dövrü iqtisadiyyatına keçid prosesində qeyri-neft sektorunun artan rolunu və formal məşğulluğun genişlənməsini əks etdirir.

Əmək bazarındakı bu struktur dəyişikliklər bir neçə paralel iqtisadi tendensiyanın nəticəsi kimi dəyərləndirilə bilər. İlk növbədə, son beş il ərzində həyata keçirilən vergi və əmək islahatları, xüsusilə əmək münasibətlərinin rəqəmsallaşdırılması və şəffaflaşdırılması formal məşğulluğun stimullaşdırılmasında əsas rol oynayıb. "Əmək müqaviləsi bildirişi" alt sisteminin inteqrasiyası və elektron uçot mexanizmlərinin gücləndirilməsi nəticəsində işəgötürənlər üçün əmək münasibətlərini rəsmiləşdirmək daha asan və daha az riskli hala gəlib. Bu, qeyri-formal əmək münasibətlərindən çıxış prosesini sürətləndirib və sosial sığorta sisteminə daxilolmaları artırıb.

Eyni zamanda, qeyri-neft sektorunun özəl bölməsində baş verən artım iqtisadi şaxələndirmə siyasətinin praktik nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Xidmət, ticarət və tikinti sahələrinin önə çıxması iqtisadiyyatın real sektorunda artan aktivliyi və şəhər mərkəzli məşğulluq modellərinin formalaşmasını göstərir. Bu sahələr, xüsusilə post-pandemiya dövründə daxili tələbin artması və infrastruktur layihələrinin genişlənməsi nəticəsində yeni iş yerlərinin yaranmasına töhfə verib. Nəticədə, qeyri-neft sektorunun payı həm ÜDM-də, həm də məşğulluq strukturunda daha sabit və davamlı bir mövqe qazanmaqdadır.

Beynəlxalq kontekstdə baxdıqda, Azərbaycanın əmək bazarındakı bu trendlər bir çox inkişaf edən ölkələrdə müşahidə olunan inklüziv və dayanıqlı məşğulluq strategiyalarına uyğun gəlir. Dünya Bankının və Beynəlxalq Əmək Təşkilatının son hesabatlarında göstərildiyi kimi, rəqəmsal əmək platformaları və kiçik sahibkarlığın inkişafı formal məşğulluğu gücləndirən əsas faktorlar sırasındadır. Azərbaycanda son illərdə mikro və kiçik sahibkarlığın payı artmaqla əmək müqavilələrinin rəsmi uçotuna əlavə təkan verib. Bu, həm də dövlətin vergi bazasının genişlənməsinə və sosial fondların maliyyə dayanıqlığının möhkəmlənməsinə xidmət edir.

Bununla belə, əmək bazarındakı artım yalnız kəmiyyət deyil, keyfiyyət baxımından da dəyərləndirilməlidir. Rəqəmlərin arxasında yeni iqtisadi davranış modelləri, əmək məhsuldarlığına təsir edən texnoloji yeniliklər və əmək münasibətlərində institusional sabitlik dayanır. Formal məşğulluğun artması, həmçinin, sosial müdafiə sisteminin əhatə dairəsini genişləndirir və gəlir bərabərsizliyinin azalmasına zəmin yaradır. Qeyri-formal məşğulluğun azalması isə əmək bazarının daha şəffaf və hesabatlı olmasını təmin edir, bu da ölkənin iqtisadi imicinə müsbət təsir göstərir.

Digər tərəfdən, əmək müqavilələrinin artımı avtomatik olaraq iş yerlərinin keyfiyyətinin yüksəlməsi anlamına gəlmir. Buna görə də, gələcək mərhələdə diqqət işçi hüquqlarının qorunmasına, əmək məhsuldarlığının artırılmasına və rəqabətədavamlı kadr potensialının inkişafına yönəlməlidir. Qlobal miqyasda rəqəmsal iqtisadiyyat və avtomatlaşdırma prosesi yeni bacarıqlara tələbatı artırır, bu da təhsil və peşə hazırlığı sistemlərinin əmək bazarına daha sıx inteqrasiyasını zəruri edir. Azərbaycan bu istiqamətdə də müəyyən addımlar atır və dövlət proqramlarında “yaşıl iqtisadiyyat”, “rəqəmsal bacarıqlar” kimi anlayışların yer alması bu siyasətin strateji əsasını formalaşdırır.

Ümumilikdə, əmək müqavilələrinin sayında baş verən artım təkcə iqtisadi göstərici deyil, həm də sosial modernləşmə prosesinin göstəricisidir. Bu artım iqtisadi siyasətin şəffaflıq, hesabatlılıq və inklüzivlik prinsiplərinə əsaslandığını göstərir. Azərbaycanın iqtisadi transformasiyası artıq tədricən gəlir sabitliyinə və uzunmüddətli sosial rifaha yönəlir. Əgər bu tendensiya davam edərsə, yaxın illərdə ölkə əmək bazarında struktur baxımından daha sabit və balanslı sistemin formalaşacağı gözlənilir.

Nuray,

Aznews.az