Şəxsi inkişaf sənayesi - insanın öz üzərində işləməsi necə bazara çevrildi? - ARAŞDIRMA

Son illərdə şəxsi inkişaf sənayesi qlobal miqyasda ən sürətlə genişlənən sahələrdən birinə çevrilib. Bir vaxtlar insanın daxili motivasiyasına, öz üzərində düşünməsinə və həyat məqsədlərini müəyyənləşdirməsinə yönələn fərdi proses indi çoxmilyard dollarlıq kommersiya sektoruna dönüb. Market Research Future şirkətinin məlumatına görə, 2024-cü ildə qlobal şəxsi inkişaf sənayesinin dəyəri 43 milyard dollara yaxınlaşıb və 2032-ci ilə qədər bu rəqəmin 70 milyard dollara çatacağı proqnozlaşdırılır. Bu artım tendensiyası insanların özünüinkişaf ehtiyacından çox, bazar mexanizmlərinin fərdi psixologiyaya adaptasiyasını əks etdirir. Müasir dövrdə insanın özünü təkmilləşdirməsi təkcə şəxsi seçim deyil, iqtisadi fəaliyyət sahəsinə çevrilib.

Özünüinkişaf ideyasının kökləri antik dövrlərə gedib çıxır. Antik yunan filosofları, xüsusilə Aristotel və Sokrat, insanın kamilliyə doğru səyini həyatın əsas məqsədi sayırdılar. Lakin bu ideya XIX əsrdən etibarən fərdi məsuliyyət və kapitalist dəyərlərlə birləşərək fərqli məzmun qazanmağa başladı. XX əsrin ortalarından ABŞ-da yayılan pozitiv psixologiya, uğur hekayələri və motivasiya nitqləri ilə formalaşan yeni dalğa fərdi inkişafı iqtisadi dəyərə çevirdi. XXI əsrdə isə bu proses rəqəmsal platformaların yüksəlişi ilə daha sistemli hal aldı. YouTube, TikTok, Instagram və xüsusi onlayn təlim saytları (Coursera, MasterClass, Skillshare və s.) fərdi inkişaf ideyasını əlçatan, lakin eyni zamanda gəlir gətirən bir məhsula çevirdilər. Artıq motivasiya videoları, özünüidarə kursları və həyat bələdçilərinin (life coach) proqramları qlobal iqtisadi dövriyyənin bir hissəsidir.

Motivasiya və uğur anlayışları bu sənayenin əsas simvollarına çevrilib. Müasir insan uğuru təkcə maddi rifahla deyil, sosial görünürlük və psixoloji balansla ölçür. Lakin bu balansın özü çox vaxt bazar təkliflərinə əsaslanır. Motivasiya nitqləri və kurslar fərdin daxilindəki çatışmazlıq hissini aradan qaldırmaqdan çox, onu yeni istehlak dövriyyəsinə daxil edir. Uğur kultu, xüsusilə sosial mediada, emosional ticarətin forması kimi işləyir. İnsanlar həyatlarını paylaşdıqca, özlərini daha yaxşı versiyada təqdim etməyə çalışdıqca, bu sahə həm kontent, həm də kommersiya baxımından güclənir.

Sosial media bu sənayenin strukturlaşmasında həlledici rol oynayır. On minlərlə motivator, life coach və mentor qlobal auditoriya qarşısında fərdi inkişaf təlimlərini satır, şəxsi brend yaradır və öz təcrübəsini universal model kimi təqdim edir. Bu modelin cazibəsi ondadır ki, o, həm ümid, həm də praktiki alət təklif edir. Lakin eyni zamanda, bu sənayenin böyük hissəsi elmi əsasdan çox, empirik təəssüratlara və fərdi təcrübələrə dayanır. Nəticədə, özünüinkişaf sənayesi həm psixoloji yardımın alternativi, həm də yeni bir istehlak forması kimi fəaliyyət göstərir. İqtisadi baxımdan bu bazarın dəyəri yalnız təlimlər və kitablarla məhdudlaşmır. Motivasiya tədbirləri, şəxsi brendinq kursları və psixoloji dəstək platformaları birlikdə milyardlarla dollarlıq dövriyyə yaradır.

Psixoloji aspektdə bu sənaye ikiqat təsir göstərir. Bir tərəfdən, fərdlərə öz həyatlarına nəzarət hissi verir, emosional motivasiyanı artırır, özünəinamı gücləndirir. Digər tərəfdən, davamlı özünü optimallaşdırma təzyiqi yaradır. İnsan daim daha məhsuldar, daha sakit, daha balanslı olmağa çalışır və bu məqsədlərə çatmadıqca daxili gərginlik yaşayır. Psixoloqlar bunu “özünüinkişaf paradoksu” adlandırır: fərd inkişaf etdikcə, özünü yetərsiz hiss etməyə başlayır. Beləcə, bazar insanın davamlı narazılığını iqtisadi fürsətə çevirir.

Qərbdə bu sahə artıq formalaşmış ekosistemə malik olsa da, Azərbaycanda şəxsi inkişaf sənayesi yeni mərhələyə qədəm qoyur. Son illərdə yerli təlimçilər, psixoloqlar və motivasiya kontent istehsalçıları sosial şəbəkələrdə fəallaşıb, regional səviyyədə kurslar və seminarlar təşkil edirlər. Bu prosesin müsbət tərəfi fərdi rifah və sosial ünsiyyətin artması, neqativ tərəfi isə bəzi hallarda elmi və etik baza olmadan insanların emosional zəifliyindən kommersiya məqsədilə istifadə edilməsidir. Bununla belə, Azərbaycan gəncləri üçün özünüinkişaf mövzusu artıq sadəcə psixoloji yardım deyil, peşəkar və sosial həyat strategiyasıdır. Rəqəmsal bazarda milli dil və mədəniyyət kontekstində yaradılan kontent bu sahənin gələcək inkişafında mühüm rol oynaya bilər.

Etik və sosial nəticələr baxımından şəxsi inkişaf sənayesi insanın özünü brendə çevirməsi fenomenini doğurub. Müasir insan artıq yalnız kimliyini deyil, imicini də idarə etməli olur. “Özünü satmaq” ifadəsi simvolik məna qazanıb, çünki fərd sosial mediada həm istehlakçı, həm məhsul rolundadır. Bu isə insanın autentikliyini qorumaq və psixoloji rifahı təmin etmək baxımından yeni çağırışlar yaradır. Şəxsi inkişaf sənayesinin gələcəyi fərdin balans tapmaq bacarığından asılı olacaq: inkişafla istirahət, motivasiya ilə sükunət, brendləşmə ilə insanilik arasında.

Nuray,

Aznews.az