Rəqəmsal dövrdə əllə yazının itməsi mədəni yaddaşı necə dəyişir? - ARAŞDIRMA

Rəqəmsal texnologiyaların gündəlik həyata tam inteqrasiya olunduğu bir dövrdə əllə yazmaq vərdişi tədricən arxa plana keçir. Qeydlərin klaviatura ilə aparılması, mesajların səsli və ya qısa mətn formatında ötürülməsi, hətta imzaların belə elektron formata keçməsi bu dəyişimin ən görünən nümunələridir. İlk baxışda bu proses yalnız texniki rahatlıq və zaman qənaəti kimi qiymətləndirilsə də, əllə yazının zəifləməsi daha dərin mədəni və idrak nəticələr doğurur. Bu tendensiya insanın düşünmə, yadda saxlama və özünü ifadə formalarının dəyişməsi ilə birbaşa əlaqəlidir.

Nevrologiya və təhsil elmlərində aparılan qlobal araşdırmalar göstərir ki, əllə yazmaq beynin bir neçə bölgəsini eyni vaxtda aktivləşdirən nadir fəaliyyətlərdən biridir. Norveç və Fransa universitetlərinin birgə tədqiqatlarına görə, əllə yazı zamanı beyin dalğaları klaviatura ilə yazı ilə müqayisədə daha güclü sinxronlaşır. Bu isə informasiyanın uzunmüddətli yaddaşda saxlanmasını asanlaşdırır. Rəqəmsal yazı daha sürətli olsa da, idrak baxımından daha səthi emala səbəb olur. Əllə yazının tədricən itməsi bu baxımdan yalnız bir bacarığın deyil, dərin düşünmə mexanizminin də zəifləməsi riskini yaradır.

Mədəni kontekstdə əllə yazı fərdi iz buraxma vasitəsi kimi xüsusi yer tutur. Tarix boyu məktublar, gündəliklər, əlyazmalar və qeydlər yalnız mətn deyil, həm də müəllifin şəxsiyyətini daşıyan artefaktlar olub. Yazı xətti, hərflərin ritmi, səhvlər və düzəlişlər insanın emosional vəziyyətini və düşüncə tərzini əks etdirirdi. Mədəniyyətşünasların fikrincə, əllə yazı fərdin zamanla münasibətini daha yavaş və düşünülmüş hala gətirirdi. Rəqəmsal mətn isə daha çox standartlaşdırılmış, anonim və sürətli ünsiyyət forması yaradır. Bu dəyişiklik mədəni yaddaşın da tədricən homogenləşməsinə səbəb olur.

Dil və ifadə baxımından da əllə yazının azalması nəzərəçarpan təsir göstərir. Əllə yazılan mətnlər adətən daha planlı və strukturlaşdırılmış olur, çünki yazan şəxs səhvi dərhal silə bilmir və cümləni əvvəlcədən düşünməyə məcbur qalır. Klaviatura ilə yazıda isə sürət düşüncəni üstələyir, nəticədə mətnlər daha impulsiv və fragmentar formalaşır. Dilçilərin apardığı müqayisəli analizlər göstərir ki, əllə yazılan esse və qeydlərdə leksik müxtəliflik və məntiqi ardıcıllıq daha yüksək olur. Bu baxımdan əllə yazının zəifləməsi dil mədəniyyətinin də tədricən sadələşməsinə təsir edə bilər.

Təhsil sistemlərində bu dəyişimin nəticələri artıq açıq şəkildə müşahidə olunur. Bir sıra ölkələrdə məktəblərdə kalliqrafiya və yazı dərslərinin proqramdan çıxarılması müzakirə mövzusuna çevrilib. ABŞ və Avropada aparılan təhlillər göstərir ki, əllə yazmaq bacarığı zəif olan şagirdlər oxuduqlarını anlamaqda və fikirlərini yazılı şəkildə ifadə etməkdə daha çox çətinlik çəkirlər. Rəqəmsal savadlılıq vacib olsa da, mütəxəssislər bunun ənənəvi yazı bacarıqlarını tam əvəz etmədiyini vurğulayırlar.

Əllə yazının mədəni rolu emosional yaddaşla da sıx bağlıdır. Psixoloji araşdırmalar göstərir ki, insanlar əllə yazdıqları qeydlərə və məktublara daha güclü emosional bağ qururlar. Bu mətnlər yalnız informasiya daşıyıcısı deyil, xatirə obyektinə çevrilir. Rəqəmsal mətnlərin isə asanlıqla silinməsi və dəyişdirilməsi onların emosional davamlılığını azaldır. Bu fərq, xüsusilə şəxsi tarix və ailə yaddaşı baxımından əhəmiyyətlidir.

Müasir cəmiyyət üçün əsas məsələ əllə yazını texnologiyaya qarşı alternativ kimi deyil, onu tamamlayan mədəni bacarıq kimi qorumaqdır. Qlobal tendensiyalar göstərir ki, bəzi ölkələr artıq bu balansı bərpa etməyə çalışır və məktəblərdə əllə yazı bacarıqlarını yenidən gücləndirən proqramlara qayıdır. Bu yanaşma texnologiyadan imtina deyil, insanın idrak və mədəni potensialının tam şəkildə qorunması məqsədi daşıyır.

Nəticə etibarilə, əllə yazmaq vərdişinin tədricən yoxa çıxması yalnız texniki bir dəyişiklik deyil, mədəni və idrak transformasiyasıdır. Bu proses düşüncə dərinliyindən dil istifadəsinə, şəxsi yaddaşdan kollektiv mədəni irsə qədər geniş təsir sahəsinə malikdir. Əllə yazı insanın düşüncə ilə fiziki hərəkət arasındakı unikal əlaqəni təmsil edir və onun itirilməsi bu əlaqənin zəifləməsi deməkdir. Mədəni davamlılıq baxımından bu vərdişin qorunması müasir dünyanın səssiz, lakin vacib çağırışlarından biri kimi qalır.

Aznews.az