Azərbaycanda fərdi sahibkarlığın artımı: iqtisadi fəallığın, təşəbbüskarlığın və sosial rifahın göstəricisi

2025-ci ilin oktyabr 1-i vəziyyətinə Azərbaycanda hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün qeydiyyatdan keçmiş fərdi sahibkarların sayı 1 milyon 435 min 420 nəfər olub. Dövlət Statistika Komitəsindən verilən məlumata görə, sahibkarlıqla məşğul olmaq niyyətində olan fərdi sahibkarların əsas hissəsi Bakıda (26,1%), Lənkəran-Astara (10,3%), Qazax-Tovuz (7,9%) və Mərkəzi Aran (7,2%) iqtisadi rayonlarında qeydiyyata alınıb. Qeyd edək ki, fərdi sahibkarların 76,4%-ni (1 096 659 nəfəri) kişilər, 23,6%-ni (338 761 nəfəri) isə qadınlar təşkil edib. Xatırladaq ki, ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə kişi fərdi sahibkarların sayı 3,9% və ya 40,7 min nəfər, qadın fərdi sahibkarların sayı isə 6,7% və ya 21,2 min nəfər artıb.

Bu göstəricilər ölkədə sahibkarlıq mühitinin genişlənməsi, biznes fəaliyyətinə marağın artması və iqtisadi fəallığın yüksəlməsi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Fərdi sahibkarlığın bu dərəcədə artması, xüsusən də son illərdə həyata keçirilən iqtisadi islahatların, vergi güzəştlərinin, biznesin qeydiyyat prosedurlarının sadələşdirilməsinin və rəqəmsallaşmanın birbaşa nəticəsidir. Artıq Azərbaycanda öz biznesini qurmaq istəyən şəxslər üçün əvvəlki kimi uzunmüddətli və mürəkkəb prosedurlar mövcud deyil; bir çox hallarda fərdi sahibkar kimi qeydiyyat prosesi bir neçə saat ərzində onlayn şəkildə həyata keçirilir. Bu da sahibkarlıq fəaliyyətinə giriş baryerlərini minimuma endirərək daha çox insanı öz işini qurmağa həvəsləndirir.

Sahibkarlığın bu qədər genişlənməsi həm də cəmiyyətin iqtisadi davranışında baş verən dəyişikliklərin göstəricisidir. İnsanlar artıq təkcə muzdlu işlə kifayətlənmir, fərdi təşəbbüslərini reallaşdırmaq, öz ideyalarını bazarda sınamaq və gəlirlərinə daha çox nəzarət etmək istəyirlər. Bu, həm iqtisadi müstəqilliyin, həm də yaradıcılıq azadlığının təzahürüdür. Xüsusilə pandemiya dövründən sonra insanların fərdi işlərə, kiçik bizneslərə və frilanser fəaliyyətlərinə meyli artmışdır. Bunun nəticəsində ölkədə mikro və kiçik sahibkarlıq subyektlərinin payı sürətlə böyümüş, bu sahə iqtisadi inkişafın mühüm dayaqlarından birinə çevrilmişdir.

Coğrafi bölgülər baxımından Bakının fərdi sahibkarlarda üstünlük təşkil etməsi təbii haldır, çünki paytaxt həm iqtisadi potensial, həm də istehlak bazarı baxımından ölkənin ən aktiv regionudur. Lakin Lənkəran-Astara, Qazax-Tovuz və Mərkəzi Aran kimi regionlarda da sahibkar sayının artması bölgələrin iqtisadi dirçəlişinin, yerli biznes təşəbbüslərinin və kənd təsərrüfatına əsaslanan fəaliyyətlərin güclənməsinin göstəricisidir. Xüsusən son illərdə bölgələrdə sənaye parklarının, aqroparkların yaradılması, infrastrukturun təkmilləşdirilməsi və kənd təsərrüfatının modernləşdirilməsi nəticəsində regional sahibkarlığa maraq əhəmiyyətli dərəcədə artıb.

Diqqətçəkən məqamlardan biri də qadın fərdi sahibkarların sayında müşahidə olunan artımdır. Qadınların biznes fəaliyyətinə qatılması, onların iqtisadi fəallığının yüksəlməsi ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf modelində mühüm dönüş nöqtəsidir. Əgər əvvəlki illərdə qadın sahibkarların sayı kişilərlə müqayisədə çox az idi, bu gün artıq qadınların payı ümumi fərdi sahibkarların dörddə birinə yaxınlaşır və artım dinamikası kişilərdən daha yüksək templə davam edir. Bu, qadınların iqtisadi müstəqilliyinin güclənməsi, dövlətin qadın sahibkarlığına dəstək proqramlarının effektiv nəticə verməsi və cəmiyyətin sosial düşüncəsində dəyişikliklərin yaranması ilə bağlıdır.

Fərdi sahibkarların artımı eyni zamanda məşğulluq bazarına da birbaşa təsir göstərir. Fərdi sahibkarlar yalnız özlərinə deyil, çox vaxt ailə üzvlərinə və yaxın ətrafdakılara da iş imkanı yaradır. Bu isə xüsusilə regionlarda işsizlik səviyyəsinin azalmasına, yerli resurslardan daha səmərəli istifadəyə və daxili bazarın canlanmasına xidmət edir. Beləliklə, fərdi sahibkarlığın artması təkcə iqtisadi göstərici deyil, həm də sosial sabitliyin, dayanıqlı inkişafın və əhalinin rifah səviyyəsinin yüksəlməsinin vacib amilidir.

Eyni zamanda, fərdi sahibkarların artması vergi daxilolmalarında da özünü göstərir. Sadələşdirilmiş vergi sistemi və elektron uçot mexanizmləri nəticəsində dövlət büdcəsinə daxil olan vəsaitlərin həcmi artır, qeyri-rəsmi iqtisadiyyatın payı azalır. Vergi orqanları ilə sahibkarlar arasında münasibətlərin şəffaflaşması, elektron xidmətlərin tətbiqi və risk əsaslı audit sisteminin gücləndirilməsi sahibkarlıq mühitində etimadı möhkəmləndirir.

Maraqlı bir məqam da odur ki, son illərdə fərdi sahibkarlığın təkcə ənənəvi sahələrdə deyil, yeni texnologiyalara əsaslanan istiqamətlərdə də artım müşahidə olunur. Onlayn satış, rəqəmsal xidmətlər, dizayn, tərcümə, IT məsləhətləri, logistika və ekoloji məhsullar kimi fəaliyyət növləri artıq fərdi sahibkarların populyar istiqamətlərinə çevrilib. Bu, bir tərəfdən qlobal trendlərlə ayaqlaşmaq, digər tərəfdən isə gənclərin yaradıcılıq potensialından iqtisadi məqsədlərlə səmərəli istifadə etmək imkanı yaradır.

Fərdi sahibkarlığın davamlı artımı ölkədə iqtisadi şaxələndirmənin də əsas göstəricilərindən biridir. Əgər iri sənaye müəssisələri iqtisadiyyatın “sümükləri”dirsə, fərdi sahibkarlar onun “damar sistemini” təşkil edir. Onlar kiçik, lakin çevik strukturlardır; bazar dəyişikliklərinə sürətlə uyğunlaşır, innovasiyaları asanlıqla tətbiq edir və istehlakçı tələbinə dərhal reaksiya verə bilirlər. Bu xüsusiyyətlər fərdi sahibkarları iqtisadi dayanıqlığın mühüm elementi edir.

Nəticə etibarilə, 2025-ci ilin oktyabr ayına olan göstəricilər Azərbaycanın sahibkarlıq mühitində müsbət dinamikanın davam etdiyini nümayiş etdirir. Dövlətin iqtisadi siyasətində insan kapitalına, kiçik və orta biznesin inkişafına verilən önəm öz bəhrəsini verir. Gələcək illərdə qadın sahibkarların payının daha da artması, regionlarda yeni biznes təşəbbüslərinin güclənməsi və fərdi sahibkarların fəaliyyət sahələrinin daha da genişlənməsi gözlənilir. Bu proses təkcə iqtisadi inkişafa deyil, həm də cəmiyyətin sosial transformasiyasına, vətəndaşların öz potensialını reallaşdırmasına və ölkənin ümumi rifah səviyyəsinin yüksəlməsinə xidmət edəcək.

Bu baxımdan, fərdi sahibkarların sayının 1 milyon 435 min 420 nəfərə çatması sadəcə statistik rəqəm deyil, Azərbaycanın iqtisadi müstəqilliyinin, vətəndaş təşəbbüskarlığının və gələcəyə inamının canlı göstəricisidir.

AzNews.az