Sosial sığorta daxilolmalarında yüksəliş əmək bazarının şəffaflaşmasını gücləndirir - ŞƏRH

Bu ilin yanvar noyabr aylarında məcburi dövlət sosial sığorta haqları, işsizlikdən sığorta və icbari tibbi sığorta üzrə daxilolmalar əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə nəzərəçarpacaq artım göstərib. Ümumi daxilolmalar 5 milyard 733,6 milyon manata çatıb və bu, ötən ilə nisbətdə 11,7 faiz çoxdur. Xüsusilə qeyri büdcə təşkilatları üzrə ödənişlərin daha yüksək templə artması əmək bazarında şəffaflaşmanın genişlənməsinin əsas göstəricisi kimi xarakterizə olunur.

Bu dinamikanın formalaşması əmək münasibətlərinin rəqəmsallaşdırılması, muzdlu iş yerlərinin leqallaşdırılması və real əməkhaqqı fondunun genişlənməsi ilə əlaqədardır. Son illər aparılan struktur islahatları əmək müqavilələrinin elektron uçotunu gücləndirib və bu proses qeyri rəsmi məşğulluğun azalmasına şərait yaradıb. Nəticədə işəgötürənlər tərəfindən hesabatlılıq daha dəqiq təmin olunur, sosial sığorta haqları üzrə daxilolmalar isə iqtisadi aktivliklə paralel şəkildə yüksəlir. Bu tendensiya yalnız nominal artımı göstərmir, həm də sosial müdafiə sisteminin dayanıqlığını gücləndirən institusional baza yaradır. Məsələn, qeyri büdcə sektorundan toplanan məcburi dövlət sosial sığorta haqları bir il ərzində 12,3 faiz artaraq 3 milyard 832,2 milyon manatı ötüb ki, bu da özəl sektorda leqallaşma prosesinin davam etdiyini sübut edir.

İşsizlikdən sığorta haqları üzrə daxilolmaların 10,4 faiz artması əmək bazarının daha aktiv dövr yaşadığını göstərir. Bu artımın fonunda işçi dövriyyəsi, yeni iş yerlərinin formalaşması və muzdlu məşğulluğun genişlənməsi mühüm rol oynayır. Qeyri büdcə təşkilatları üzrə daxilolmaların daha yüksək templə yüksəlməsi struktur baxımından sağlamlaşmanı əks etdirir. İcbari tibbi sığorta üzrə daxilolmalarda 10,1 faiz artım isə xidmətlərin əhatə dairəsinin genişlənməsi və əməkhaqqı fondunun artması ilə sıx bağlıdır. Bu sahədə toplanan vəsait sosial və tibbi xidmətlərin maliyyə dayanıqlığını gücləndirir ki, bu da beynəlxalq təcrübədə tibbi sığorta sistemlərinin uzunmüddətli davamlılığının əsas şərti kimi qiymətləndirilir.

Qlobal kontekstdə bu artım region ölkələrində müşahidə edilən analoji tendensiyalarla üst üstdə düşür. Xüsusilə pandemiyadan sonrakı dövrdə əmək bazarlarında rəsmi məşğulluğun gücləndirilməsi, sosial ödənişlərin rəqəmsallaşdırılması və sığorta mexanizmlərinin genişləndirilməsi bir çox ölkələrdə fiskal dayanıqlığın əsas alətlərindən biri kimi çıxış edir. Azərbaycan da bu xətt üzrə ardıcıl irəliləməsi ilə sosial müdafiə sisteminin resurs bazasını gücləndirir və iqtisadi sabitliyin institusional dayaqlarını möhkəmləndirir. Daxilolmaların strukturunda özəl sektorun payının artması iqtisadi genişlənmənin daha sağlam model üzərində formalaşdığını göstərir, çünki məhz bu sektor uzunmüddətli fiskal dayanıqlığın əsas yükünü daşıyır.

Cari dinamika göstərir ki, əmək bazarının şəffaflaşması, sığorta mexanizmlərinin genişlənməsi və rəqəmsal nəzarət alətlərinin gücləndirilməsi yaxın dövrlərdə də sosial sığorta fondlarının sabit şəkildə artımını təmin edə bilər. Bu isə uzunmüddətli dövrdə həm sosial proqramların maliyyələşməsində, həm də iqtisadi fəaliyyətin daha proqnozlaşdırıla bilən modelə keçidində mühüm rol oynayacaq.

Aznews.az