İkiqütblü dünya keçmişdə qalıb, Çin hələ indi fövqəldövlətə çevrilir, ruslar isə özlərinin düşündüyü kimi güclü deyillər İkiqütblü dünya keçmişdə qalıb, Çin hələ indi fövqəldövlətə çevrilir, ruslar isə özlərinin düşündüyü kimi güclü deyillər

Rusiyanı cəzalandırmaq Vaşinqtonun ölümcül təhlükəli şüarıdır – Alman nəşri

İkiqütblü dünya keçmişdə qalıb, Çin hələ indi fövqəldövlətə çevrilir, ruslar isə özlərinin düşündüyü kimi güclü deyillər

Bu gün Rusiya və qonşularının ABŞ-la aralarında olan inamından danışmağa dəyməz. Bu sözləri alman tarixçisi və Almaniyanın sabiq kansleri Helmut Kolun məsləhətçisi deyib.

AzNews.az inosmi.ru-ya istinadən xəbər verir ki, bu haqda məlumatı Almaniyanın “Die Welt” nəşrində Michael Sturmer yazıb.

Fövqəldövlətlərin münasibətlərində cəza anlayışı yaranmamalıdır, amma Rusiyanı cəzalandırmaq Vaşinqtonun tam mənası ilə şüarıdır. Müasir siyasətçilər razılığa gələ bilmirlər və nüvə əsrimizdə bu, bütün dünyanın ən sürətli sonu deməkdir.

İkiqütblü dünya keçmişdə qalıb, Çin hələ indi fövqəldövlətə çevrilir, ruslar isə özlərinin düşündüyü kimi güclü deyillər. Amma nüvə fövqəldövlətləri arasında "cəza"dən söhbət gedə bilməz.

Litvaya gəldiyiniz və şəhərlərin küçələrində və ya meşələrdə görüşdüyünüz halda, Almaniya və NATO Silahlı Qüvvələrinin tanınma nişanları olan əsgərlər təəccüb doğurmamalıdır. Onlar bu ölkənin ərazisində manevrlərdə iştirak edir və Rusiya ilə sərhəddəki vəziyyəti müşahidə edirlər. O, nə qədər ciddi olsa da, Prussiya hərbi nəzəriyyəçisi Karl fon Klauzevitzdən (Claus von Clausevitz) sitat gətirmək tamamilə uyğun olardı: Rusiya ilə müharibə dili ilə deyil, siyasət dili ilə danışmaq lazımdır. Onların Baltikyanı tərəfdaşları bildirirlər ki, "Böyük Ayı”nın qarşısında tək qalmayacaqlar və Alyansın hər bir üzvünə başqalarının dəstəyini təmin edən NATO müqaviləsinin beşinci maddəsi bu vədə inanmağın nə qədər mümkün olmasından asılı olmayaraq, qüvvədə qalır. Bununla da Rusiyaya belə bir siqnal verilir ki, Qərb alyansı hələ də Polşa və Baltikyanı ölkələrin tərkibinə iki on il əvvəl daxil edilməzdən əvvəl verdiyi vədlərə hörmətlə yanaşır: orada nüvə silahı, qarnizon və müxtəlif hərbi tikililərin yerləşməsindən imtina edilir.

NATO ölkələri Rusiyanın o vaxtkı Prezidenti Boris Yeltsinlə danışıqlar zamanı həqiqətən də Mərkəzi Avropanı özünəməxsus "aşağı hərbi mövcudluq ərazisi" kimi saxlamağa razılaşıblar ki, bu da Avropada ənənəvi silahlar haqqında müqavilənin şərtlərindən kənara çıxırdı. Rusiya ilə NATO arasında 1997-ci ildəki danışıqların iştirakçıları isə öz növbəsində xatırladırlar ki, o zaman dəqiq texniki və kəmiyyət parametrləri göstərilməmişdir.

Başqa sözlə, NATO qoşunlarının Baltikyanı ölkələrdə nümayiş etdirməsi, etibarın və təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi üzrə klassik tədbirlər çərçivəsində müşahidə edilməli, hazırlanmalı və genişləndirilməli olan müqavilənin şərtidir. Çünki Rusiya ilə onun qonşuları arasında hansısa xüsusi inamdan bizim dövrümüzdə danışmağa dəyməz.

Soyuq müharibənin sonunda isə böhranlara qarşı davamlı olanların təəccübünə səbəb olmuş silah və tərksilah nəzarətindən yaranmış kombinasiya son nəticədə tənəzzülə uğramış və "siyasi menecment" qabiliyyətini itirmişdir. Ən azından, Rusiya-NATO Şurasının ən çox ehtiyac duyduğu bir vaxtda NATO imtina edir. Hər iki tərəf azsaylı təmas nöqtələrini yaşatmaq əvəzinə, qorxulu sükut saxlamağa üstünlük verir. Amma iki fövqəldövlət "cəza" haqda danışmamalıdır, amma "Rusiyanı cəzalandırmaq" Krımın ilhaqından sonra Vaşinqtonda şüar oldu və iqtisadi, maliyyə sanksiyaları məhz bu şüar altında tətbiq olundu. Yalnız münaqişənin məhdudlaşdırılması və ona nəzarət haqqında danışmaq olar. Amma məhz o zaman ki, kommunikasiya daha çox lazımdır, onun praktikası isə yoxdur.

Bu onu göstərir ki, hər iki tərəfin siyasətçiləri inadla susmağa üstünlük verərək, siyasət yeritməyi və razılığa gəlməyi bacarmırlar. 1918-ci ildə bütün "lunatiklər" özlərini haqlı hesab edirdilər və nəticədə uduzanlar sırasındadır. Nüvə dövründə digər qaydalar lazımdır, əks halda dünya uzun sürməyəcək. Şərqlə Qərbin söhbət üçün ayıran mövzulardan daha çox birləşdirici cəhətləri var. Bu, geniş siyahıdır: Qafqazla Moskva, Vaşinqton, Paris və Londonu eyni dərəcədə təhdid edən döyüşkən islamçılar; süni intellektlə bağlı risklər, əgər o, hərbi məqsədlərlə istifadə olunursa; və getdikcə daha səmərəli, təhlükəli, sürətli və eyni zamanda daha az nəzarətə alınan yeni silah sistemləri. Və təcrübəsiz hakimiyyət elitalarının əlində ikiqat daha təhlükəlidir.

Buna o da əlavə olunur ki, ikitərəfli müqavilələrin keçmiş sistemləri Çinin yüksəlişini nəzərə alaraq, onun əlamətlərinin hələ müşahidə edilmədiyi düzəlişə ehtiyac duyur. Burada aydın görünür ki, keçmişin ikiqütblü olması bu günün qlobal siyasi reallığına qətiyyən uyğun gəlmir. Ən azı, bu səbəbdən, keçmiş illərin qaydalarına əməl etməkdən imtina etdiyinə görə Rusiyanın ünvanına söylənilən məzəmmətlər, baxmayaraq ki, doğrudur, tamamilə konstruktivdir. Kreml bundan istifadə edə biləcəyindən istifadə edir. Eyni zamanda, Rusiya yeni tarazlıqlar yaratmalıdır, bunun üçün isə Putinə onun olmadığı tərəfdaş lazımdır.

Öz növbəsində, Avropa qorxu hissi keçirir və ABŞ isə Donald Trampın dövründə gözlənilməz oldu. Daha sonra Şərqə baxarsanız, Rusiya üçün də işlər yaxşı bir şəkildə deyil. Çin artıq ona hətta ABŞ-ın da şərtlərini diqtə etməyə imkan vermir. Əksinə, ruslar razı olmalıdırlar ki, Pekindəki XIX əsrın arxivlərdən onlar üçün sərfəli olmayan bir sıra sazişlər çıxarmayıb. Həmin vaxt çinlilərin razılığı alınmadan Sibirin böyük bir hissəsi ələ keçirilib.

Qlobal dünya nizamı getdikcə daha sabit və təhlükəsiz olmaq əvəzinə strateji nizamsızlığa çevrilib. Amerikalıların hakim olduğu "bir qütblü dünya" dövrü keçmişdə qalıb və onları bir daha geri qaytarmaq mümkün deyil. Pax Americana daha öz qloballığını itirib — Baltik sahillərindən Mərkəzi Asiyaya, Şimali Afrikadan Cənubi Çin dənizinə qədər.

Yeni dünya düzəninin açarı daha nə Vaşinqtonda, nə də Pekində, üstəlik, Putinin uğurlarına rəğmən, Moskvada da deyil. Gələcəyin sirri, ola bilsin ki, bu açarın heç də mövcud olmaması ilə bağlıdır. Amma bu halda, tərəflərin hansısa kompromisə gəldikləri və bu zaman simasını qoruya biləcəyi bir vaxtda, nə vaxtsa öz-özlüyündə hansısa bir çıxış yolunun olacağını çoxdan gözləməmək lazımdır. Bu, məsələn, Qərbin beş il əvvəl Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi və hər yarım ildən bir uzadılan Krım sanksiyaları ilə bağlı "yoluxucu" vəziyyətə aiddir. Krım ətrafında baş verən münaqişə ilə bağlı risklər üzərində düşünsək, bu "qaynar nöqtə"nin nəzərə alınmaması ciddi səhlənkarlığa gətirə bilər.

Sual yaranır: bəs Rusiya ilə bütün münasibətləri onun heç zaman imtina etməyəcəyi Krımdan asılı vəziyyətə salmağın mənası varmı? Münaqişənin həllini real surətdə gərginləşməyənə qədər təxirə salmaq düzgün deyil. Amma soyuq müharibəyə son qoymağı bacaran tərəflər arasında qeyri-formal ünsiyyət kanalları haradadır? Bir zamanlar ümumi dil axtarışı ilə məşğul olan analitik mərkəzlər haradadır? Və hadisələrin mümkün inkişafını qabaqcadan görə bilən və öz ideyalarını həyata keçirə bilən vizionerlər adlandırıla biləcək siyasətçilər haradadır? Bu işlər asan olmayacaq, amma bunu mütləq etmək lazımdır.

Babək Göyüş

AzNews.az