Kibertəhlükəsizlik: Rəqəmsal dünyada məlumatların qorunmasının əhəmiyyəti

Kibertəhlükəsizlik müasir dünyanın ən aktual problemlərindən birinə çevrilib. İnformasiya texnologiyalarının həyatın bütün sahələrinə sürətlə nüfuz etməsi nəticəsində rəqəmsal təhlükəsizlik məsələsi təkcə texniki deyil, həm də sosial, iqtisadi və siyasi bir məsələ kimi qarşımızda dayanır. İnsanların gündəlik həyatından tutmuş dövlətlərin strateji maraqlarına qədər hər şey artıq internet və rəqəmsal şəbəkələr üzərindən idarə olunur. Bank əməliyyatları, dövlət xidmətləri, şəxsi yazışmalar, hətta tibbi məlumatlar belə virtual məkanda saxlanılır. Belə bir şəraitdə kibertəhlükəsizlik informasiya mühafizəsinin vacib mexanizmi kimi xüsusi əhəmiyyət daşıyır və həm fərdlər, həm təşkilatlar, həm də dövlətlər üçün prioritet məsələlərdən birinə çevrilir.

Kibertəhlükəsizliyin əsas məqsədi məlumatların gizliliyini, bütövlüyünü və əlçatanlığını qorumaqdır. Bu üç əsas prinsip pozulduqda həm fərdi istifadəçilər, həm də qurumlar ciddi zərər görə bilərlər. Məsələn, gizlilik pozulduqda şəxsi məlumatlar oğurlana, bütövlük pozulduqda məlumatlar dəyişdirilə və ya saxtalaşdırıla, əlçatanlıq pozulduqda isə xidmətlər iflic vəziyyətə düşə bilər. Bu risklərin hər biri özlüyündə iqtisadi itkilərə, nüfuz zədələnməsinə, ictimai etimadın azalmasına və bəzi hallarda siyasi böhranlara belə səbəb ola bilər.

Texnologiyaların inkişafı ilə paralel olaraq kiberhücumların formaları da dəyişir və daha mürəkkəb şəkil alır. Ənənəvi virus və troyanlardan fərqli olaraq bu gün fişinq hücumları, ransomware tipli zərərli proqramlar, “servisə imtina” hücumları, sosial mühəndislik üsulları və hətta süni intellekt dəstəyi ilə həyata keçirilən manipulyasiyalar mövcuddur. Xüsusilə fişinq və sosial mühəndislik insanların psixoloji zəifliklərindən istifadə edərək məlumatların əldə olunmasına imkan yaradır. Bu isə texniki baryerlərlə yanaşı, insan faktorunun da kibertəhlükəsizliyin ən zəif halqası olduğunu göstərir.

Kibertəhlükəsizliyin qlobal miqyasda əhəmiyyətini artıran digər faktor iqtisadi zərərdir. Beynəlxalq hesabatlara görə, hər il dünya üzrə kiberhücumlar nəticəsində trilyonlarla dollar dəyərində iqtisadi itkilər qeydə alınır. Bu, yalnız biznes subyektləri üçün deyil, dövlətlər üçün də ciddi problemdir. Çünki strateji infrastruktur, enerji şəbəkələri, hərbi obyektlər və nəqliyyat sistemləri də kiberhücumların hədəfinə çevrilə bilər. Belə hallarda təkcə maliyyə itkiləri deyil, həm də milli təhlükəsizlik məsələləri gündəmə gəlir.

Dövlətlər kibertəhlükəsizliyi təmin etmək üçün milli strategiyalar hazırlayır, xüsusi qurumlar yaradır və beynəlxalq əməkdaşlıqlara qoşulurlar. Azərbaycan da bu baxımdan istisna deyil. Ölkədə informasiya təhlükəsizliyi və kibermüdafiə istiqamətində müxtəlif addımlar atılır, müvafiq qanunvericilik təkmilləşdirilir, dövlət qurumları və özəl sektor arasında koordinasiya gücləndirilir. Əlavə olaraq, təhsil müəssisələrində kibertəhlükəsizlik sahəsində kadr hazırlığına da diqqət artırılır, çünki bu sahədə ixtisaslı mütəxəssislərin rolu həlledicidir.

Kibertəhlükəsizlik həm də fərdlərin gündəlik davranışları ilə sıx bağlıdır. Güclü parolların istifadəsi, şübhəli keçidlərə daxil olmamaq, proqram təminatını daim yeniləmək, antivirus və qoruyucu sistemlərdən istifadə etmək hər bir istifadəçinin şəxsi məsuliyyəti sayılır. İnsanların maarifləndirilməsi bu sahədə ən vacib məsələlərdən biridir. Çünki texnoloji müdafiə tədbirləri nə qədər güclü olsa da, istifadəçi diqqətsizliyi kibertəhlükəsizliyi zədələyə bilər.

Süni intellektin inkişafı kibertəhlükəsizlik sahəsində həm fürsətlər, həm də risklər yaradır. Bir tərəfdən süni intellekt kiberhücumların daha tez aşkar olunmasına və təhlükələrin proqnozlaşdırılmasına imkan verir, digər tərəfdən isə hücumçular da bu texnologiyadan istifadə edərək daha mürəkkəb hücum üsulları yaradırlar. Bu balans kibertəhlükəsizliyin gələcəyində əsas müzakirə mövzularından biri olaraq qalır.

Nəticə etibarilə, kibertəhlükəsizlik XXI əsrin həm fərdlər, həm bizneslər, həm də dövlətlər üçün həyati əhəmiyyət daşıyan məsələsidir. Onun təmin olunması üçün texniki həllər, hüquqi mexanizmlər, beynəlxalq əməkdaşlıq və ictimai maarifləndirmə paralel şəkildə aparılmalıdır. Əks halda, rəqəmsal dünyanın gətirdiyi imkanlarla yanaşı, onun riskləri də nəzarətdən çıxaraq daha böyük fəsadlara yol aça bilər.

AzNews.az