694 milyon ton nadir torpaq elementi: qlobal sənaye balansını dəyişə biləcək kəşf

Türkiyədə tədqiqat aparılan ərazidə başda barıt və flüorit olmaqla 694 milyon ton nadir torpaq elementi ehtiyatının olduğu müəyyən edilib. Bu barədə Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan məlumat verib. Prezident qeyd edib ki, Eskişehir vilayətinin Bəylikova rayonundakı nadir torpaq elementləri yatağında bu günə qədər 310 müxtəlif yerdə təxminən 125 min metr qazma işi aparılıb. Bu açıqlama həm Türkiyənin iqtisadi gələcəyi, həm də qlobal xammal bazarında yeni güc mərkəzi kimi mövqeyinin möhkəmlənməsi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Nadir torpaq elementləri müasir sənayenin “görünməz qəhrəmanları” sayılır. Onlar smartfonlardan tutmuş elektrik avtomobillərinə, süni intellekt sistemlərindən tutmuş müdafiə sənayesinə qədər yüzlərlə strateji sahədə əsas rol oynayır. Dünyada bu elementlərin hasilatı və emalı əsasən Çin tərəfindən nəzarət olunur. Bu səbəbdən də Eskişehirdə aşkarlanan 694 milyon tonluq ehtiyat təkcə Türkiyə üçün deyil, bütün region üçün strateji kəşf sayılır. Bu qədər iri həcmi ilə yataq dünyanın ən böyük nadir torpaq ehtiyatlarından biri kimi qiymətləndirilir və Türkiyənin qlobal enerji və texnologiya dəyərlər zəncirinə daxil olma şansını ciddi şəkildə artırır.

Bu tapıntı Türkiyənin milli sənaye siyasətinə də yeni nəfəs gətirəcək. Hazırda dünya miqyasında bərpa olunan enerji və yüksək texnologiya istehsalı üçün bu nadir elementlərə olan tələbat sürətlə artır. Məsələn, külək turbinləri, günəş panelləri, elektrik avtomobillərinin batareyaları və dronlar kimi texnoloji məhsulların hər biri nadir torpaq elementlərindən asılıdır. Türkiyə bu resursları hasil edib, emal və ixrac mərhələsinə keçə bilsə, regionda strateji xammal təminatçısına çevrilə bilər. Bu da ölkəyə həm valyuta axını, həm də texnoloji müstəqillik qazandıracaq.

Rəcəb Tayyib Ərdoğanın açıqlamasında vurğulanan qazma işlərinin miqyası – 310 nöqtədə 125 min metrlik qazma – yatağın elmi və texnoloji əsaslarla öyrənildiyini göstərir. Bu, həm də Türkiyənin geoloji tədqiqat potensialının son illərdə əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etdiyini sübut edir. Qazma nəticələri və laborator analizlər bu ehtiyatların təkcə həcmini deyil, həm də keyfiyyət göstəricilərini müəyyənləşdirmək baxımından vacib mərhələdir. Əgər tədqiqatların nəticəsi kommersiya baxımından səmərəli çıxarsa, yaxın illərdə Eskişehirdə emal zavodlarının, sənaye parklarının və texnoloji istehsal mərkəzlərinin qurulması planlaşdırıla bilər.

Bu tapıntının əhəmiyyəti həm də qlobal geosiyasi kontekstdə artır. Son illərdə Qərb ölkələri, xüsusən ABŞ və Avropa İttifaqı, nadir torpaq elementləri baxımından Çindən asılılığı azaltmaq üçün alternativ mənbələr axtarır. Türkiyə bu istiqamətdə mühüm tərəfdaş kimi ön plana çıxa bilər. Əgər Eskişehirdəki yatağın istismarı səmərəli təşkil edilərsə, Ankara həm regional, həm də beynəlxalq enerji və texnologiya bazarlarında strateji rol qazana bilər.

Digər mühüm məsələ bu resursların emal mərhələsidir. Çünki nadir torpaq elementlərinin təkcə çıxarılması deyil, onların təmizlənməsi, ayrılması və sənaye dərəcəsinə gətirilməsi də mürəkkəb və yüksək texnologiya tələb edən prosesdir. Türkiyənin bu sahədə texnoloji bilik və infrastruktur yaratması üçün ciddi investisiya və beynəlxalq əməkdaşlıq lazımdır. Əgər bu proses uğurla həyata keçirilərsə, ölkə xammal ixrac edən deyil, yüksək dəyərli texnoloji məhsul istehsal edən mərkəzə çevrilə bilər.

Ətraf mühit aspekti də diqqətdən kənarda qalmamalıdır. Nadir torpaq elementlərinin hasilatı və emalı ekoloji cəhətdən risklidir. Bu səbəbdən Türkiyə hökumətinin layihəni ekoloji standartlara uyğun şəkildə idarə etməsi, tullantıların təmizlənməsi və torpağın qorunması istiqamətində beynəlxalq təcrübələrdən istifadə etməsi vacibdir. Ərdoğanın “milli sərvət” adlandırdığı bu yatağın dayanıqlı istismarı həm ölkənin təbiətinə, həm də beynəlxalq imicinə müsbət təsir göstərə bilər.

Bütün bunlarla yanaşı, Eskişehirdəki tapıntı Türkiyənin sənaye gələcəyinə dair milli strategiyanın bir hissəsi kimi dəyərləndirilir. Ölkə artıq illərdir “Milli Texnologiya Hərəkatı” konsepsiyasını həyata keçirir və bu layihə həmin hərəkatın təbii uzantısıdır. Müdafiə sənayesində, kosmik texnologiyada və enerji sistemlərində öz resurslarına əsaslanmaq Türkiyənin qlobal rəqabət gücünü artıracaq.

Nəticə etibarilə, Eskişehir yatağında müəyyən edilən 694 milyon ton nadir torpaq elementi Türkiyə üçün yeni iqtisadi və texnoloji dövrün başlanğıcını ifadə edir. Bu, ölkəni xammal ixrac edən bir iqtisadiyyatdan, yüksək texnologiyalı məhsullar istehsal edən bir sənaye gücünə çevirmə potensialına malikdir. Əgər bu resurs düzgün idarə edilərsə, Türkiyə yaxın onilliklərdə enerji keçidinin və texnoloji müstəqilliyin regional liderlərindən biri ola bilər.

AzNews.az