Sağlam qocalma: uzunömürlülüyün sirri genetikdə yox, vərdişlərdədir

İnsan həyatının uzunluğu və keyfiyyəti haqqında danışarkən çoxları bunu genetika ilə əlaqələndirir. Həqiqətən də, genlər müəyyən rol oynayır, lakin elmi araşdırmalar göstərir ki, uzunömürlülüyün cəmi 20–25 faizi genetik amillərlə bağlıdır. Qalan hissə isə insanın gündəlik həyat tərzindən, yəni qidalanma, fiziki aktivlik, psixoloji vəziyyət, sosial əlaqələr və düşüncə tərzindən asılıdır. Başqa sözlə, sağlam və uzun ömür təsadüf deyil, hər gün verilən şüurlu qərarların nəticəsidir.

Qocalma bioloji baxımdan bədənin hüceyrələrinin yenilənmə qabiliyyətinin zəifləməsidir. Lakin bu prosesin sürəti hamıda eyni deyil. Bəziləri 60 yaşında da gümrah və aktiv olur, digərləri isə daha gənc yaşda enerjisini itirir. Bunun səbəbi bədənin necə qulluq gördüyüdür. Düzgün həyat tərzi hüceyrələrin qocalmasını ləngidir, orqanizmin bərpa gücünü artırır və immun sistemini güclü saxlayır.

Sağlam qocalmanın ilk şərti fiziki hərəkətdir. Hərəkətsizlik insan orqanizminin ən səssiz düşmənlərindən biridir. Uzunmüddətli oturaq həyat tərzi ürək-damar, oynaq və metabolik xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur. Halbuki gündəlik yüngül gəzintilər, sadə idman hərəkətləri, rəqs və ya bağçılıq kimi fəaliyyətlər bədənin qan dövranını yaxşılaşdırır, əzələləri aktiv saxlayır və beyin fəaliyyətinə də müsbət təsir göstərir. Hərəkət, əslində, bədənin ən təbii dərmanıdır.

İkinci vacib amil qidalanmadır. Yaşlandıqca bədənin ehtiyacları dəyişir, lakin balanslı və təbii qidalar hər yaşda vacibdir. Meyvə, tərəvəz, tam taxıllar, zeytun yağı, balıq və suyun bol miqdarda qəbul edilməsi hüceyrələri oksidləşmədən qoruyur, qocalma prosesini ləngidir. Həddindən artıq şəkər, duz və emal olunmuş qidalar isə orqanizmdə iltihabi prosesləri artırır. Qidalanmada əsas prinsip miqdar deyil, keyfiyyətdir. İnsan nə qədər təbiiyə yaxın yeyərsə, bədəni də bir o qədər gənc qalır.

Qocalmanın görünməyən, amma ən güclü amillərindən biri zehni sağlamlıqdır. Mənfi emosiyalar, uzunmüddətli stress və pessimizm bədənin kimyəvi balansını pozur, hüceyrələrin fəaliyyətinə birbaşa təsir edir. Elmi tədqiqatlar göstərir ki, pozitiv düşüncə tərzinə malik insanlar daha az xəstələnir və daha uzun yaşayır. Beyin xoşbəxtlik hormonu olan endorfin və serotonin ifraz etdikdə, orqanizm bütövlükdə rahatlaşır və bərpa mexanizmləri aktivləşir. Ruhun sakitliyi bədənin sağlamlığına çevrilir.

Sosial münasibətlər də sağlam qocalmanın ayrılmaz hissəsidir. İnsan təbiətən sosial varlıqdır və tənhalıq bədən üçün zərərli bir vəziyyətdir. Sosial təcrid ürək-damar xəstəlikləri və depressiya riskini artırır. Sevdikləri ilə ünsiyyət, dostluq əlaqələri və mənəvi dəstək hissi beyinə enerji verir, immun sistemini möhkəmləndirir. Yaşlı insanların aktiv sosial həyat sürməsi onların həm psixoloji, həm də fiziki durumunu sabit saxlayır.

Həmçinin zehni aktivlik – yəni beyin məşqləri də qocalmanın qarşısını alan vacib faktordur. Oxumaq, yazmaq, yeni bacarıqlar öyrənmək, yad dilləri məşq etmək və ya sadəcə gündəlik həyatda yeni şeylər sınamaq beyində sinir əlaqələrini gücləndirir. Beyin işlədikcə cavan qalır, öyrənmə və yaddaş qabiliyyəti qorunur.

Uzunömürlülük təkcə illərin çoxluğu deyil, o illərin keyfiyyətidir. Sağlam qocalma o deməkdir ki, insan öz bədənini, düşüncəsini və həyatını idarə edə bilir. Gənclik illərində qazandığımız vərdişlər – düzgün qidalanma, hərəkət, müsbət düşüncə və sosial aktivlik – yaşlılıqda sağlamlıq kapitalına çevrilir. Əgər bu prinsipləri erkən yaşlardan həyata keçirsək, qocalma qorxulu proses deyil, təbii və dəyərli bir mərhələ olur.

Nəticə etibarilə, sağlam qocalmanın sirri genlərdə deyil, gündəlik seçimlərdədir. Hər gün bədənə qayğı göstərmək, təbiətlə harmoniyada yaşamaq və ruhu sakit saxlamaq — uzunömürlülüyün ən güclü formuludur. İnsanın ömrü illərlə deyil, yaşadığı keyfiyyətlə ölçülür və bu keyfiyyəti formalaşdıran da onun öz vərdişləridir.

AzNews.az