Şəhərsalmada yeni mərhələ: Naxçıvan, yoxsa İsveçrə? - ŞƏRH

İsveçrənin beynəlxalq şəhərsalma təcrübəsinə sahib şirkətinin Ordubad, Şahbuz, Culfa və Babək şəhərlərinin baş planlarını yeniləməsi sadəcə texniki yenilənmə deyil, eyni zamanda Naxçıvan Muxtar Respublikasında sosial-iqtisadi canlanma üçün strateji başlanğıc nöqtəsidir. Məhz bu səbəbdən bu təşəbbüsə yalnız fiziki mühitin yenidən dizaynı kimi deyil, bütöv bir regional transformasiya layihəsi kimi baxmaq lazımdır.

Hazırkı planlara əsasən, İsveçrə modeli ilə hazırlanan baş planlar yalnız şəhərlərin vizual simasını deyil, həm də onların sosial strukturunu və iqtisadi məntiqini dəyişdirməyə yönəlib. Bu yanaşmanın mərkəzində dayanan əsas konsepsiyalardan biri də “15 dəqiqəlik şəhər” modelidir. Dünyanın müxtəlif inkişaf etmiş şəhərlərində tətbiq olunan bu konsepsiya ilk dəfədir ki, Azərbaycanda bu dərəcədə rəsmi səviyyədə regional planlamanın əsası kimi qəbul edilir. Məqsəd vətəndaşın öz yaşadığı ərazidən uzaqlaşmadan gündəlik həyatının əsas tələbatlarını, yəni səhiyyə, təhsil, istirahət və alış-verişi qarşılayacağı şərait yaratmaqdır. Bu, nəqliyyat yükünü azaltmaqla yanaşı, urban stressi və sosial bərabərsizlikləri də azaldır.

Layihədə həmçinin Ordubadda ağıllı kənd təsərrüfatı modelinin tətbiqi xüsusi diqqət çəkir. Bu istiqamət yalnız kənd təsərrüfatında məhsuldarlığı artırmaq məqsədi daşımır, həm də iqtisadi diversifikasiyaya töhfə verməyi hədəfləyir. “Smart agro” yanaşması ilə bir tərəfdən gənclər üçün texnologiya əsaslı yeni iş imkanları yaranacaq, digər tərəfdən isə kənd təsərrüfatı texnologiyalarının lokal innovasiya ekosisteminə çevrilməsi üçün zəmin hazırlanacaq. Buradan formalaşacaq bilik və təcrübə bazası yaxın gələcəkdə regional texnoloji inkişafın katalizatoruna çevrilə bilər.

İnfrastrukturun müasirləşdirilməsi və piyada əlçatanlığının artırılması məsələsi isə bu layihənin sosial inklüzivlik tərəfini gücləndirir. Xüsusən də yeni ictimai nəqliyyat xətlərinin yaradılması və piyada zonalarının genişləndirilməsi şəhərləri avtomobildən asılı olmayan yaşıl məkana çevirmək potensialına malikdir. Burada məsələ təkcə nəqliyyat və yollar deyil, eyni zamanda yaşıl şəhərsalma fəlsəfəsinin qurulmasıdır. Hər yeni yol və piyada keçidi həm də şəhərin sosial bağlarının və ictimai həyatının inkişafına dəstək verməlidir.

İnsanların gündəlik qarşılıqlı əlaqəsini təşviq edən “mini-parklar” ideyası da sadəcə estetika məsələsi deyil. Şəhərin müxtəlif nöqtələrində yaradılacaq bu mikroyaşayış mərkəzləri urbanizmin sosial aspektinə cavab verir. Bu parklar təkcə uşaqların oyun meydançası yox, eyni zamanda sosial qarşılaşma məkanları - dialoq, istirahət və ictimai ünsiyyət üçün platformalardır. Sosial kapitalın bərpası, təklik probleminin azaldılması və şəhər identikliyinin gücləndirilməsi baxımından bu cür mikrostruktur dəyişikliklər kritik əhəmiyyət daşıyır.

Beynəlxalq təcrübədə bu tip layihələrin uğurlu olması üçün üç əsas amil ön plana çıxır: idarəetmədə şəffaflıq, icma iştirakçılığı və uzunmüddətli iqtisadi-sosial inteqrasiya planı. İsveçrəli mütəxəssislərin “yalnız görkəmi deyil, iqtisadi strukturu da dəyişəcəyik” fikri əgər ciddi icra və lokal uyğunlaşma ilə müşayiət olunarsa, Naxçıvan bölgəsi təkcə Azərbaycanın deyil, bütün Cənubi Qafqazın urban inkişafında öncül modellərdən birinə çevrilə bilər.

Bu səbəbdən layihənin uğuru yalnız texniki dəqiqliklə deyil, yerli icmalarla qurulacaq güvən, davamlı sosial mexanizmlər və şəhərsalmanın “insan mərkəzli” fəlsəfəsini nə qədər daşıya bilməsi ilə ölçüləcək. Yəni baş planlar real gündəlik həyat tərzinə, yerli ehtiyaclara və mədəni kodlara uyğunlaşdırılmalıdır.

İsveçrə modelinə əsaslanan bu yenilənmə təşəbbüsü sadəcə şəhərlərin strukturuna toxunmur, o, həm də regionun iqtisadi dinamizmini, sosial münasibətlər sistemini və yaşayış fəlsəfəsini də yenidən formatlama potensialı daşıyır. Bu isə Azərbaycanın regional inkişaf xəritəsində çox önəmli bir dönüş nöqtəsidir.

Nuray
Aznews.az