Azərbaycan geosiyasi çəkişmələrin yeni qovşağında - TƏHLİL

15 may 2025-ci il tarixində Albaniyanın paytaxtı Tiranada keçirilən “Avropa Siyasi Birliyi”nin VI Zirvə toplantısı yalnız diplomatik protokol səviyyəli bir tədbir deyil – bu toplantı Avrasiyada dəyişən güc nisbətlərinin, çoxqütblü sistemdə yüksələn regional aktorların və strateji sabitlik naminə formalaşan yeni diplomatik konfiqurasiyaların təcəssümüdür. Bu kontekstdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sammitdə iştirakı təkcə region üçün deyil, qlobal siyasi gündəmin formalaşması baxımından da əlamətdar hadisədir.

Avropa Siyasi Birliyi – Fragmentasiyaya qarşı inteqrativ cavab

Avropa Siyasi Birliyi (ASB) ideyası Avropa qitəsində həm Avropa İttifaqına üzv, həm də qeyri-üzv dövlətlərin ortaq təhlükəsizlik və əməkdaşlıq platforması kimi 2022-ci ildə irəli sürüldü. Bu təşəbbüs, əslində, qlobal sistemdə baş verən parçalanmalara, Ukrayna müharibəsi fonunda yaranan yeni bloklaşmalara və enerji böhranına cavab olaraq, Avropanın öz daxilində siyasi dialogu dərinləşdirmək cəhdidir. Azərbaycanın bu platformada fəal iştirakı isə onun Avropa ilə münasibətlərində yalnız enerji və iqtisadi deyil, həm də siyasi və təhlükəsizlik kontekstində dərinləşən bir mərhələnin göstəricisidir.

Azərbaycan artıq bu sammitlərin daimi iştirakçısı kimi tanınır və bu, ölkənin beynəlxalq müstəvidə konstruktiv və balanslı aktor rolunu təsdiqləyir. Tirana sammitində Prezident İlham Əliyevin iştirakı həm qlobal diplomatiyada Azərbaycan brendinin möhkəmlənməsi, həm də regional liderlik ambisiyalarının yeni mərhələyə keçidi baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.

Diplomatiyada “Azərbaycan Məktəbi” – Güc, Hüquq və Dəqiqlik

Prezident İlham Əliyevin xarici siyasət fəlsəfəsi sadə formullarla izah olunmayacaq qədər kompleksdir. O, güc tətbiqini diplomatik iradə ilə birləşdirən, hüququn aliliyini geosiyasi realizmlə sintez edən bir doktrinanın müəllifidir. 2022-ci ildə Praqada keçirilən ASB sammitində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün beynəlxalq səviyyədə tanınması, Ermənistanın və onun havadarlarının ritorik üstünlüyünün neytrallaşdırılması bu diplomatik məktəbin birinci sinif dərsliyi sayıla bilər.

Tirana sammiti isə bu məktəbin “yüksək kursu”dur. Bu toplantı Azərbaycanın artıq yalnız regional gündəm deyil, Avropa təhlükəsizliyi və enerji siyasəti kimi strateji məsələlərdə də söz sahibi olmasını göstərdi. Prezident İlham Əliyevin bu toplantıda iştirakı vasitəsilə Azərbaycan aşağıdakı geosiyasi mesajları verdi:
1. Post-münaqişə dövründə sülh quruculuğu və yeni əməkdaşlıq çərçivəsi təklif edə bilən lider ölkədir;
2. Avropa ilə enerji və nəqliyyat sahəsində sistemli inteqrasiyanı təşviq edən strateji təchizatçıdır;
3. Çoxqütblü dünya düzənində suverenliyini qorumaqla qlobal dialoqa töhfə verən balanslaşdırıcı qüvvədir.

Yeni Dünya Nizamında Azərbaycanın “Orta Güc” Modeli

Müasir dünyada “orta güc” (middle power) anlayışı yalnız miqyasla deyil, təsir dairəsi və diplomatik çevikliklə ölçülür. Kanada, Türkiyə, Cənubi Koreya kimi ölkələrin təmsil etdiyi bu modelə artıq Azərbaycan da qoşulmuşdur. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən çevik və prinsipial xarici siyasət Azərbaycanı bu sinfə daxil etmişdir.

Bu gün Azərbaycanın iştirakı olmadan nə Qafqazda, nə Orta Asiyada, nə də Avropa–Asiya tranzitində strateji qərarlar qəbul edilə bilməz. Azərbaycanın bu statusa yüksəlməsi təsadüfi deyil – bu, illərlə aparılan dövlət quruculuğunun, hərbi-siyasi balansın və beynəlxalq diplomatiyada ardıcıl davranışın nəticəsidir.

Enerji Diplomatiyasından Qlobal Təsirə

Azərbaycanın Avropa enerji təhlükəsizliyində rolu artıq texniki məsələ deyil – bu, siyasi və strateji təhlil predmetidir. “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsi təkcə bir boru xətti deyil, enerji təhlükəsizliyi fəlsəfəsinin, alternativ marşrutlar üzərindən suveren qərarların simvoludur. Avropa İttifaqının 10-dan çox ölkəsi bu gün Azərbaycan qazından asılıdır və bu asılılıq Azərbaycanın mövqeyini danışıqlarda daha da gücləndirir.

Bakı artıq enerji mənbəyi deyil, enerji fəlsəfəsi ixrac edir. Bu fəlsəfənin mərkəzində isə bərabərhüquqluluq, qarşılıqlı maraq və siyasi şərt qoyulmadan əməkdaşlıq prinsipləri dayanır.

Nəqliyyat Qovşağından Geoiqtisadi Gücə

Azərbaycanın “Orta Dəhliz” layihəsindəki lider rolu, Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolu, Bakı Limanı və digər logistik infrastruktur onun yalnız tranzit ölkə deyil, regional iqtisadi sinerjinin təşəbbüskarı olduğunu təsdiqləyir. Çinlə imzalanmış strateji tərəfdaşlıq sənədi isə Azərbaycanın Avrasiya dəhlizlərindəki liderliyini Pekin kimi qlobal güclər tərəfindən də tanındığını göstərir.

Bu infrastruktur həm də Azərbaycanın “yumşaq güc”ünün əsas dayağıdır – iqtisadi sabitlik və qarşılıqlı asılılıq müharibələrə qarşı ən güclü sipərdir.

Azərbaycanın Yeni Diplomatik Kodları: Prinsipiallıq və Təşəbbüskarlıq

Azərbaycan diplomatiyası artıq “reaksiv” deyil, “proaktivdir”. Prezident İlham Əliyev yalnız çağırışlara cavab vermir, yeni gündəmlər formalaşdırır. BMT-də neokolonializmə qarşı çıxışlar, Qoşulmama Hərəkatına sədrlik, Türk Dövlətləri Təşkilatındakı təşəbbüslər Azərbaycanın yeni beynəlxalq imicini – prinsipial, təşəbbüskar və ədalətə əsaslanan güc mərkəzi modelini formalaşdırır.

Azərbaycan bu gün təkcə Avropa üçün deyil, Qlobal Cənub üçün də örnək modeldir. Bu, neft və qazla deyil, siyasi iradə və strateji baxışla qurulmuş bir nüfuzdur.

Nəticə: Tirana Sammiti və Azərbaycanın Geosiyasi Yüksəlişi

Tirana sammitində Prezident İlham Əliyevin iştirakı Azərbaycanın artıq qlobal geosiyasi aktivliyə malik olduğunu təsdiqlədi. Azərbaycan bu gün öz ərazisinin bütün hissəsində suverenliyini təmin etmiş, müstəqil qərar verə bilən, dialoqa açıq, lakin prinsipial bir dövlətdir. Bu status həm region üçün, həm də Avropa siyasi nizamı üçün yeni imkanlar, sabitlik və ortaq gələcək vəd edir.

Prezident İlham Əliyev diplomatiyada yalnız lider deyil, həm də strateqdir. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycan dünyanın ən mürəkkəb dövründə öz yolunu özü çəkən, öz səsini özü ucaldan və dünya siyasətinə öz imzasını atan bir dövlətə çevrilmişdir.

Adəm İsmayıl Baküvi
Strateji tədqiqatçı və geosiyasi analitik