Karbamid ixracında artım: Azərbaycanın kimya sənayesi üçün yeni mərhələ - ŞƏRH

2025-ci ilin ilk səkkiz ayında Azərbaycanın əsas kimya məhsullarından biri olan karbamidin istehsalı və ixracında artım qeydə alınıb. Ümumi istehsalın təxminən 78 faizi, yəni 377,6 min ton xarici bazarlara göndərilib ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 4,4 faiz çoxdur. İxracın dəyəri isə 114,8 milyon dollara yüksələrək 45,9 faizlik artım nümayiş etdirib. Qiymət artımı nəticəsində karbamidin hər tonunun orta ixrac dəyəri 217 dollardan 304 dollara qalxıb. Əsas bazar yenə Ukrayna olub, bununla yanaşı, Kanada və Uruqvay kimi yeni istiqamətlər də əlavə edilib. SOCAR-ın Karbamid Zavodu bu artımın mərkəzində dayanır və onun illik ixrac potensialı ölkənin qeyri-neft sektoru üzrə mühüm gəlir mənbəyinə çevrilib.

Azərbaycanın karbamid istehsalındakı bu yüksəliş, ölkənin kimya sənayesinin son illərdə qazandığı struktur dayanıqlığı və ixrac yönümlü iqtisadi modelin inkişafı ilə sıx bağlıdır. 2019-cu ildə fəaliyyətə başlayan SOCAR Karbamid Zavodu, qısa müddətdə regionun ən müasir azot gübrəsi istehsalçılarından birinə çevrilib. Zavodun gündəlik 2 min ton istehsal gücü, həm daxili kənd təsərrüfatının tələbatını ödəməyə, həm də ixrac həcmlərini sabit şəkildə artırmağa imkan verir. Bu göstərici Azərbaycanın kimya sənayesini yalnız xammal ixracatçısı kimi deyil, emal və əlavə dəyər yaradan istehsalçı kimi möhkəmləndirir.

İxrac strukturuna diqqət yetirdikdə Ukraynanın bu bazarda aparıcı rolunun davam etdiyi görünür. 2025-ci ildə bu ölkəyə göndərilən gübrənin miqdarı 47 faiz, dəyəri isə 122 faiz artıb. Bu artım, həm regiondakı kənd təsərrüfatı tələblərinin yüksəlməsi, həm də enerji resurslarının qiymət fluktuasiyası fonunda alternativ təchizat zəncirlərinə marağın artması ilə izah oluna bilər. Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin davam etdiyi şəraitdə Azərbaycan karbamidi, Avropa və Şərqi Avrasiya bazarları üçün stabil təchizat mənbəsi kimi çıxış edir. Bu isə Azərbaycanın enerji və kimya sektorunun tranzit rolunu tamamlayan əlavə strateji xətt formalaşdırır.

Digər tərəfdən, ixracın coğrafi diversifikasiyası iqtisadi təhlükəsizliyin gücləndirilməsi baxımından əhəmiyyətlidir. Kanadanın və Uruqvayın alıcı ölkələr sırasına daxil olması Azərbaycanın məhsul keyfiyyətinə və təchizat etibarlılığına beynəlxalq etimadın artdığını göstərir. Karbamidin qlobal bazar qiymətlərində son aylarda müşahidə edilən artım – xüsusilə Asiya və Latın Amerikası ölkələrində tələbin yüksəlməsi – Azərbaycanın ixrac gəlirlərinə müsbət təsir edib. Bu tendensiya, yerli istehsalın artırılması və logistik imkanların genişləndirilməsi ilə birləşdikdə, Azərbaycanın kimya sektorunu regionun ixrac mərkəzinə çevirə bilər.

Digər bir diqqətəlayiq məqam isə Türkiyəyə ixracın kəskin azalmasıdır. 2024-cü ildə 86 min ton olan həcmin 2025-ci ildə 7,4 min tona enməsi, bir tərəfdən Türkiyənin daxili istehsal gücünün artması, digər tərəfdən isə bazar qiymətlərindəki dəyişkənliklə əlaqələndirilə bilər. Bununla belə, Azərbaycan ixracatçısı üçün yeni bazarların əlavə olunması bu azalmaları kompensasiya edir və gələcəkdə regional iqtisadi tərəfdaşlıq formatlarının daha çevik şəkildə qurulmasına şərait yaradır.

Karbamid bazarının qlobal səviyyədə qiymət dinamikasına nəzər salsaq, 2022-ci ildən sonra enerji daşıyıcılarının bahalaşması fonunda azot gübrələrinin qiymətində kəskin dəyişikliklər yaşanıb. Avropa və Asiyada qaz təchizatındakı gərginlik bir çox gübrə istehsalçılarının fəaliyyətini məhdudlaşdırıb. Azərbaycan bu mənzərədə təbii qaz ehtiyatlarına malik bir ölkə kimi strateji üstünlük qazanır. SOCAR-ın müəssisəsi bu resursdan səmərəli istifadə etməklə həm ixrac, həm də daxili təminat baxımından sabitlik yaradır.

Bununla yanaşı, istehsalın ekoloji və enerji səmərəliliyi də diqqətəlayiq məqamdır. Qlobal tendensiyalarda gübrə istehsalında karbon emissiyalarının azaldılması əsas prioritetlərdən birinə çevrilir. Azərbaycanın enerji keçidi strategiyası çərçivəsində kimya sənayesində təmiz texnologiyaların tətbiqi, gələcək illərdə ixracda əlavə rəqabət üstünlüyü təmin edə bilər. Bu, həm beynəlxalq bazarlarda davamlı istehsal imicini möhkəmləndirəcək, həm də Avropa İttifaqının "yaşıl müqavilə" standartlarına uyğun ixrac rejimi formalaşdıracaq.

Ümumilikdə, karbamid istehsalı və ixracında müşahidə edilən artım Azərbaycanın qeyri-neft sənayesinin struktur dəyişikliklərini əks etdirir. Kimya sənayesinin bu seqmenti artıq təkcə ixrac gəlirləri baxımından deyil, həm də texnoloji modernləşmə və iqtisadi şaxələndirmə baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır. Orta və uzunmüddətli dövrdə SOCAR-ın karbamid istehsalı üzrə əlavə emal və logistik layihələr həyata keçirməsi Azərbaycanın iqtisadi dayanıqlığını gücləndirəcək və ölkəni regionda rəqabətədavamlı gübrə ixracatçılarından birinə çevirəcək.

Nuray,

Aznews.az