IMF-nin proqnozları: Azərbaycanın ixrac perspektivləri və iqtisadi strukturun yeni mərhələsi - ŞƏRH

Beynəlxalq Valyuta Fondunun (IMF) 2025-ci ilə dair son hesabatı Azərbaycanın mal və xidmət ixracı üzrə proqnozlarını aşağı istiqamətdə yeniləyib. Yeni qiymətləndirməyə əsasən, gələn il ölkənin ixrac gəlirləri 28,4 milyard dollar təşkil edəcək ki, bu da may ayındakı proqnozla müqayisədə 4,3 milyard dollar və ya 13 faiz az deməkdir. Fond, həmçinin 2026-cı ildə ixracın daha 9,1 faiz azalaraq 27,1 milyard dollara, 2030-cu ildə isə 25,7 milyard dollara enəcəyini ehtimal edir. İdxal üzrə göstəricilər də müəyyən dəyişikliklərlə proqnozlaşdırılır, lakin uzunmüddətli dövrdə artım tendensiyasının qorunacağı qeyd olunur. 2025-ci ildə idxalın 23,4 milyard dollar, 2030-cu ildə isə 28,5 milyard dollara yüksələcəyi gözlənilir.

Bu rəqəmlər Azərbaycan iqtisadiyyatında ixracın strukturunda və qlobal bazarlardakı qiymət dinamikasında baş verən dəyişikliklərin əks-sədası kimi qiymətləndirilə bilər. Son illərdə enerji resurslarının dünya bazar qiymətlərində qeyri-sabitlik müşahidə olunur. Neft və qaz kimi əsas ixrac məhsullarının qiymət trayektoriyası Azərbaycanın ümumi ixrac gəlirlərinə birbaşa təsir göstərir. 2024-cü ildə xarici ticarət dövriyyəsinin ümumi dəyəri 47,6 milyard dollar olub, bunun 26,5 milyardı ixracın, 21 milyardı isə idxalın payına düşüb. Bu balansda ixracın 21 faiz azalması və idxalın 22 faizə yaxın artması iqtisadi strukturda diversifikasiya zərurətini daha açıq göstərir.

IMF-nin proqnozlarının azaldılması təkcə enerji qiymətlərinin dəyişkənliyi ilə deyil, həm də qlobal ticarət sistemindəki geosiyasi və logistik risklərlə əlaqədardır. Rusiya-Ukrayna müharibəsi, Qırmızı dənizdə yük daşımalarının məhdudlaşdırılması, Avropa bazarlarında tələbin zəifləməsi kimi amillər regional ticarət dövriyyəsinə dolayı təsir göstərir. Azərbaycan ixracının mühüm hissəsi enerji sektorundan formalaşdığı üçün belə xarici faktorlar proqnozlarda ehtiyatlı yanaşmanı şərtləndirir. Digər tərəfdən, qeyri-neft ixracında son illərdə müşahidə olunan artım hələlik ümumi balansı dəyişdirmək gücünə çatmayıb. Kənd təsərrüfatı, kimya sənayesi, alüminium və qida məhsulları ixracında genişlənmə meyli var, lakin bu istiqamətlərdə həcmlər hələ də məhdud səviyyədə qalır.

Qlobal tendensiyalar göstərir ki, enerji ixracatçısı olan ölkələr üçün gəlirlərin stabilliyi getdikcə daha çox ixracın şaxələnməsi ilə müəyyən olunur. Azərbaycanın son illərdə reallaşdırdığı sənaye zonalarının inkişafı, kimya və gübrə istehsalı, həmçinin logistika infrastrukturu sahəsində atılan addımlar məhz bu istiqamətə yönəlib. SOCAR Karbamid Zavodunun ixrac potensialının artması, qeyri-enerji məhsullarının yeni bazarlara çıxışı və Transxəzər nəqliyyat marşrutunun genişlənməsi kimi amillər gələcəkdə ixrac strukturunun tarazlaşdırılmasına xidmət edə bilər.

Bununla yanaşı, IMF-nin ixracla bağlı proqnozlarında azalma dinamikası makroiqtisadi tarazlıq baxımından pessimist siqnal kimi qəbul edilməməlidir. Çünki ixracın dəyər ifadəsində azalması, çox vaxt fiziki həcmlərin deyil, qiymətlərin dəyişməsi ilə bağlı olur. Azərbaycan iqtisadiyyatı son illərdə enerji gəlirlərindən asılılığın azaldılması, ixrac bazarlarının coğrafi və məhsul yönümlü genişləndirilməsi istiqamətində sistemli strategiya həyata keçirir. Bu prosesin nəticələrinin orta müddətli dövrdə görünməsi daha real görünür.

Ümumilikdə, IMF proqnozları Azərbaycanın ticarət balansında yaxın illərdə müəyyən daralma ehtimalını göstərsə də, uzunmüddətli dövrdə idxal və ixrac arasındakı fərqin tənzimlənməsi və yeni iqtisadi modelə keçid imkanlarını da önə çıxarır. Qlobal bazarlarda enerji qiymətlərinin sabitləşməsi, qeyri-neft sektorunun payının artması və regional ticarət əlaqələrinin güclənməsi şəraitində ölkənin ixrac gəlirlərinin sabit artım trayektoriyasına qayıtması gözlənilə bilər.

Nuray,

Aznews.az