Erkən yaşda evlilik: Sosial, psixoloji və hüquqi nəticələr

Erkən yaşda evliliklər bu gün də bir çox ölkədə, o cümlədən inkişaf etməkdə olan cəmiyyətlərdə mühüm sosial problem olaraq qalmaqdadır. Dünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, hər il milyonlarla qız uşağı 18 yaşına çatmamış evliliyə məcbur edilir. Bu hallar həm onların uşaqlıq hüquqlarını əlindən alır, həm də gələcək həyatlarına dərin izlər buraxır. Azərbaycanda bu məsələyə qarşı ciddi qanunvericilik tədbirləri görülməsinə baxmayaraq, bəzi bölgələrdə hələ də ənənəvi düşüncələrin təsiri ilə erkən nikahlara rast gəlinir.

Erkən yaşda evliliklərin ən əsas fəsadlarından biri təhsilin yarımçıq qalmasıdır. Təhsildən uzaq qalan qızların gələcəkdə peşə sahibi olmaları, iqtisadi müstəqillik qazanmaları və öz həyatlarını idarə etmələri çox çətinləşir. Bu, həm fərdi inkişafın qarşısını alır, həm də cəmiyyətin ümumi potensialını zəiflədir. Təhsil almayan qadınların övladlarının da daha aşağı səviyyədə təhsil alması ehtimalı artır ki, bu da nəsildən-nəsilə ötürülən sosial bərabərsizlik yaradır.

Psixoloji tərəfdən isə erkən nikahlar uşaqların sağlam inkişafına böyük zərər vurur. Yetkinlik yaşına çatmamış bir insanın ailə məsuliyyəti daşıması, övlad böyütməsi və ev təsərrüfatını idarə etməsi onun üzərinə normaldan daha ağır yük qoyur. Bu, həm depressiya, həm də digər psixoloji travmaların yaranmasına səbəb ola bilər. Bundan əlavə, zorakılıq halları da erkən evliliklərdə daha çox müşahidə olunur, çünki həyat yoldaşları arasında yaş fərqi və güc balanssızlığı bərabər münasibətlərin qurulmasına mane olur.

Səhiyyə baxımından da erkən evliliklər risklidir. Yetkinlik yaşına çatmamış qızların erkən yaşda hamilə qalması həm ana, həm də körpə üçün ciddi tibbi təhlükələr yaradır. Uşaq yaşda hamiləlikdə ölüm riski dəfələrlə yüksək olur, doğuş zamanı ağırlaşmalar isə daha geniş yayılır. Bu səbəbdən beynəlxalq təşkilatlar və həkimlər erkən hamiləliyin qarşısının alınması üçün geniş maarifləndirmə kampaniyaları aparırlar.

Hüquqi baxımdan isə Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, nikah yaşı qadınlar və kişilər üçün 18 yaş müəyyən olunub. Bu yaşdan aşağı nikahların rəsmiləşdirilməsi qanunsuzdur və cinayət məsuliyyəti yaradır. Buna baxmayaraq, bəzi hallarda qeyri-rəsmi, dini kəbinlərlə erkən nikahların baş verdiyi müşahidə olunur. Bu isə hüquqi nəzarəti çətinləşdirir və qadınların hüquqlarının qorunmasını daha da zəiflədir.

Erkən yaşda evliliklərin azaldılması üçün bir neçə istiqamətdə addımlar atılmalıdır. Əvvəla, maarifləndirmə kampaniyaları gücləndirilməli, ailələrə və cəmiyyətə erkən nikahların mənfi nəticələri izah edilməlidir. İkinci mühüm məsələ qızların təhsilə cəlb edilməsidir. Təhsil yalnız onların bilik səviyyəsini artırmır, həm də iqtisadi müstəqillik qazanmaq üçün əsas imkan yaradır. Üçüncü istiqamət isə sosial dəstək mexanizmlərinin gücləndirilməsidir – xüsusən də aztəminatlı ailələrdə qız uşaqlarının təhsilini davam etdirməsi üçün dövlət və qeyri-hökumət təşkilatlarının dəstəyi mühüm rol oynaya bilər.

Nəticə olaraq, erkən yaşda evliliklər təkcə fərdi deyil, həm də ictimai problem olaraq qalır. Bu hallar nəinki bir qızın həyatını məhdudlaşdırır, həm də ölkənin sosial və iqtisadi inkişafına mane olur. Ona görə də bu məsələ ilə mübarizə yalnız qanunlarla deyil, həm də maarifləndirmə, sosial dəstək və mədəni dəyişikliklər vasitəsilə aparılmalıdır.

AzNews.az