Davamlı məşğulluğun emosional xərci - ARAŞDIRMA

Müasir əmək bazarında məşğulluq anlayışı kəmiyyət baxımından güclənsə də, onun emosional dəyəri getdikcə daha çox sual doğurur. Davamlı məşğulluq artıq yalnız sabit gəlir və sosial təminat göstəricisi kimi deyil, eyni zamanda insanın psixoloji resurslarını uzunmüddətli yükləyən bir mexanizm kimi çıxış edir. İnsanlar işsiz qalmaqdan deyil, işin heç vaxt bitmədiyi vəziyyətdə qalmaqdan yorulmağa başlayırlar. Bu dəyişiklik məşğulluğun mahiyyətində baş verən struktur transformasiyanın nəticəsidir.

Ənənəvi əmək modelində iş vaxtı, istirahət və şəxsi həyat arasında nisbətən aydın sərhədlər mövcud idi. Rəqəmsal texnologiyaların və çevik iş formatlarının yayılması bu sərhədləri zəiflədib. Davamlı onlayn əlçatanlıq, iş mesajlarının istənilən vaxt daxil olması və performansın fasiləsiz ölçülməsi işin emosional yükünü əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. Beynəlxalq Əmək Təşkilatının son hesabatlarında qeyd olunur ki, uzaqdan və hibrid formatda çalışanların böyük hissəsi işdən psixoloji ayrılmaqda çətinlik çəkir və bu hal uzunmüddətli emosional tükənməyə gətirib çıxarır.

Davamlı məşğulluğun emosional xərci əsasən görünməz formada yığılır. İnsan özünü məhsuldar hiss etsə də, daxili gərginlik, daim yetərli olub-olmamaq sualı və nəticə gözləntisi psixoloji təzyiq yaradır. Bu təzyiq açıq stres kimi deyil, səssiz yorğunluq kimi formalaşır. Dünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına görə, emosional tükənmə sindromu artıq təkcə yüksək riskli peşələrdə deyil, ofis və bilik əsaslı işlərdə də sürətlə yayılır. Bunun əsas səbəblərindən biri fasiləsiz məşğulluğun normaya çevrilməsidir.

İqtisadi baxımdan davamlı məşğulluq qısa müddətdə səmərəlilik yaratsa da, uzunmüddətli perspektivdə insan kapitalının keyfiyyətinə təsir göstərir. Emosional yüklənmə yaradıcılığın azalmasına, qərarvermə keyfiyyətinin zəifləməsinə və motivasiya itkisinə səbəb olur. OECD tərəfindən aparılan tədqiqatlar göstərir ki, emosional rifahı zəifləyən əməkdaşların məhsuldarlığı zamanla aşağı düşür və bu, təşkilatlar üçün əlavə dolayı xərclər yaradır. Beləliklə, davamlı məşğulluq yalnız fərdi yox, sistem səviyyəsində də xərc formalaşdırır.

Sosial müstəvidə isə bu proses yeni davranış modelləri yaradır. İnsanlar istirahəti belə funksional alətə çevirir, yəni dincəlmək üçün deyil, yenidən işləyə bilmək üçün fasilə verir. Bu yanaşma emosional bərpanı təmin etmir, sadəcə yorğunluğu təxirə salır. Uzunmüddətli nəticədə isə daxili boşluq hissi, işə qarşı laqeydlik və psixoloji uzaqlaşma formalaşır. Bu hal artıq fərdi seçim deyil, kollektiv davranış tendensiyası kimi müşahidə olunur.

Qlobal miqyasda son illər dörd günlük iş həftəsi, iş vaxtının məhdudlaşdırılması və rəqəmsal əlaqənin tənzimlənməsi kimi təşəbbüslərin gündəmə gəlməsi təsadüfi deyil. Bu yanaşmalar davamlı məşğulluğun emosional xərcinin artıq ölçülə bilən və idarə olunmalı riskə çevrildiyini göstərir. Emosional rifah anlayışı tədricən əmək məhsuldarlığının ayrılmaz komponenti kimi qəbul olunur.

Mövcud tendensiyalar göstərir ki, məşğulluğun dəyəri yalnız iş yerinin mövcudluğu ilə ölçülmür. Onun insanın psixoloji dayanıqlılığına təsiri getdikcə daha çox ön plana çıxır. Davamlı məşğulluğun emosional xərci nəzərə alınmadıqda, iqtisadi sabitlik illüziyaya çevrilə bilər. Çünki uzun müddət emosional yük altında çalışan insan sistemi daşıyan resurs olmaqdan çıxır.

Davamlı məşğulluq müasir dövrdə təhlükəsizliklə yanaşı, yeni növ risk də yaradır. Bu riskin idarə olunması isə yalnız fərdi səviyyədə deyil, institusional və sosial yanaşmalarla mümkündür. Əmək bazarının gələcək dayanıqlılığı məhz bu emosional xərclərin vaxtında tanınmasından və balanslaşdırılmasından asılı olacaq.

Aznews.az