Şəffaf maliyyə monitorinqi və artan qeydiyyat - ŞƏRH

Bu il yanvarın 1-nə Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin (MMX) Şübhəli Əməliyyatların Monitorinqi Sistemində (ŞƏMS) qeydiyyatdan keçmiş öhdəlik daşıyan şəxslərin sayı 1 593 vahid olub. Bu göstərici əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 80 faiz artım deməkdir. Qeydiyyatdan keçənlərin əsas hissəsini mühasibat və vergi məsləhəti xidməti göstərən şəxslər təşkil edir, digər qrupda hüquq və audit xidmətləri, rieltorlar, vəkillər, maliyyə və bank sektoru iştirakçıları, sığorta və investisiya sahəsində fəaliyyət göstərən qurumlar yer alır.

Qlobal təcrübədə maliyyə monitorinqi sistemlərinin effektivliyi iqtisadiyyatın dayanıqlığı və maliyyə axınlarının şəffaflığı baxımından əsas göstəricilərdən biridir. Dünya Bankının, OECD-nin və FATF-ın (Maliyyə Tədbirləri üzrə İşçi Qrupu) hesabatlarında vurğulanır ki, qeyri-maliyyə peşə xidmətlərinin monitorinqə cəlb edilməsi xüsusilə vacibdir, çünki cinayət yolu ilə əldə edilmiş vəsaitlərin leqallaşdırılması çox vaxt bu kanallar üzərindən həyata keçirilir. Azərbaycan reallığında qeydiyyatdan keçmiş şəxslərin strukturuna diqqət yetirdikdə, ən böyük payın məhz mühasibat, vergi məsləhəti və hüquqi xidmətlərdə olması bu sahələrin risk dərəcəsini təsdiqləyir.

Artımın səbəbləri yalnız nəzarət mexanizmlərinin güclənməsi ilə məhdudlaşmır. Son illərdə həm qlobal, həm də regional səviyyədə maliyyə əməliyyatlarının şəffaflığına tələblər kəskin artıb. Beynəlxalq ticarət əlaqələrinin genişlənməsi, rəqəmsal ödəniş sistemlərinin sürətli inkişafı və virtual aktivlərdən istifadənin artması, monitorinq sistemlərinin yeni subyektləri əhatə etməsini zəruri edir. Burada maraqlı məqam ondan ibarətdir ki, Azərbaycanda qeydiyyata alınanlar arasında virtual aktiv xidməti təminatçılarının və elektron pul təşkilatlarının da xüsusi yer tutması artıq maliyyə ekosisteminin transformasiya dövründə olduğunu göstərir.

FATF-ın son tövsiyələrinə əsasən, risk əsaslı yanaşma yalnız maliyyə institutları ilə məhdudlaşmamalıdır. Auditorlar, vəkillər və daşınmaz əmlak vasitəçiləri kimi peşələr də potensial risk zonası hesab olunur. Azərbaycanda bu qrupların ŞƏMS-də qeydiyyata alınması beynəlxalq standartlarla uyğunlaşmanı nümayiş etdirir və maliyyə axınlarının izlənməsində institusional koordinasiyanı gücləndirir. Məsələn, Avropa İttifaqı ölkələrində daşınmaz əmlak sektorunun monitorinqə cəlb olunması nəticəsində son on ildə şübhəli əməliyyatların aşkarlanması əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Bu yanaşma Azərbaycanda da rieltorların sistemə qoşulmasının təsadüfi olmadığını göstərir.

Statistikaya nəzər saldıqda, bank olmayan kredit təşkilatlarının və lombardların da sistemdə yer alması diqqətçəkicidir. Bu qurumların əhatə olunması həm maliyyə daxilolmalarının şəffaflığını təmin edir, həm də qeyri-rəsmi sektorun azaldılmasına yönəlmiş addım kimi dəyərləndirilə bilər. Çünki belə subyektlər üzərində monitorinqin zəifliyi müxtəlif maliyyə risklərinin yaranmasına səbəb ola bilərdi. MMX-in fəaliyyəti bu baxımdan maliyyə sabitliyinin qorunmasında mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Qeydiyyat göstəricilərində 80 faiz artım həm də iqtisadiyyatda formallaşma prosesinin sürətləndiyini göstərir. Şəffaf hesabatlılıq və beynəlxalq öhdəliklərə uyğunlaşma, ölkənin maliyyə bazarının beynəlxalq inteqrasiyası üçün vacib şərtlərdən biridir. Belə bir mühit xarici investorların risk qavrayışını yumşaldır və ölkənin maliyyə nüfuzunu gücləndirir. Əlavə olaraq, monitorinq sistemlərinin genişləndirilməsi vergi bazasının artırılmasına dolayı təsir edir və dövlət büdcəsinə sabit gəlir mənbəyi yaradır.

ŞƏMS-də qeydiyyat prosesində müşahidə olunan artım Azərbaycanın maliyyə təhlükəsizliyinin təminində mühüm mərhələdir. Bu addım həm daxili nəzarət mexanizmlərinin gücləndirilməsini, həm də beynəlxalq standartlarla harmonizasiya prosesini əks etdirir. Davamlı şəkildə təkmilləşdirilən nəzarət mexanizmləri uzunmüddətli perspektivdə maliyyə sektorunun şəffaflığını artıracaq, qeyri-leqal maliyyə axınlarının qarşısını almağa yardım edəcək və iqtisadiyyatın institusional davamlılığını möhkəmləndirəcək.

Nuray,

Aznews.az