Xəzərdə suyun azalması iqtisadi və ekoloji riskləri dərinləşdirir - ŞƏRH

Prezidentin İqlim məsələləri üzrə nümayəndəsi Muxtar Babayevin açıqlamaları Xəzər dənizində suyun azalmasının artıq nəzərəçarpacaq fəsadlarını gündəmə gətirib. Onun sözlərinə görə, Xəzərdəki dayazlaşma yalnız biomüxtəlifliyə deyil, kənd təsərrüfatı, şəhər infrastrukturu, liman fəaliyyətləri və turizmə də ciddi təsir göstərir. Suyun səviyyəsinin azalmasının əsas səbəbləri arasında Volqa, Ural, Kür və digər çaylarda su axınının zəifləməsi, iri su anbarlarının tikilməsi, kənd təsərrüfatında sudan qeyri-səmərəli istifadə və iqlim dəyişikliyi göstərilir.

Xəzərdə suyun azalması regional miqyasda iqtisadi və ekoloji riskləri artırır. Tarixi müşahidələr göstərir ki, Xəzər dənizində su səviyyəsi təbii amillərdən asılı olaraq dəfələrlə dəyişib. Lakin son onilliklərdə bu dəyişikliklər daha kəskin və uzunmüddətli xarakter alıb. Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının, eləcə də Dünya Bankının hesabatlarına görə, 2100-cü ilə qədər Xəzərin səviyyəsi 9-18 metrədək enə bilər. Bu isə dəniz ətrafındakı infrastrukturun, limanların və kənd təsərrüfatı torpaqlarının ciddi risk altında qalacağını göstərir.

Məsələ yalnız ekoloji deyil, həm də iqtisadi ölçülərə malikdir. Xəzər dənizi Azərbaycan üçün enerji ixrac marşrutlarının, balıqçılıq təsərrüfatının və turizm sektorunun mühüm dayaq nöqtəsidir. Suyun çəkilməsi limanların fəaliyyətinə təsir etməklə yanaşı, beynəlxalq ticarət axınlarını da məhdudlaşdıra bilər. Misal üçün, Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının fəaliyyəti region ölkələrinin logistik şəbəkəsi ilə birbaşa bağlıdır. Suyun azalması gəmilərin hərəkətinə və daşımaların rentabelliyinə təsir göstərə bilər ki, bu da nəqliyyat-tranzit gəlirlərinə mənfi təsir deməkdir.

Əkinçilik və içməli su ehtiyatları da bu prosesdən zərər görür. Çay axınlarının azalması suvarma sistemlərinin imkanlarını zəiflədir. Azərbaycan kənd təsərrüfatı istehsalının 70 faizindən çoxu suvarılan torpaqlarda həyata keçirilir. Kür və Araz hövzəsində suyun azalması pambıqçılıq, taxılçılıq və meyvəçilik kimi sahələrdə məhsuldarlığın risk altına düşməsi ilə nəticələnə bilər. Bu, ərzaq təhlükəsizliyi məsələsini gündəmə gətirir və idxaldan asılılığı artıra bilər. Biomüxtəlifliyin azalması da diqqət çəkən məqamdır. Xəzərdə suyun dayazlaşması balıq növlərinin çoxalmasına və miqrasiyasına mənfi təsir göstərir. Dünya Təbiət Fondu Xəzərdə nərə balığı kimi qiymətli növlərin azalmasını məhz iqlim dəyişikliyi və çay axınlarının zəifləməsi ilə əlaqələndirir. Bu isə həm iqtisadi, həm də ekoloji itkilərə səbəb olur.

Qlobal miqyasda oxşar hallar digər su hövzələrində də müşahidə olunur. Aral dənizinin quruya çevrilməsi artıq dünya üzrə iqlim dəyişikliyinin və qeyri-səmərəli idarəetmənin klassik nümunəsinə çevrilib. Xəzərin gələcəyi ilə bağlı proqnozlar da Aral ssenarisini xatırladır, lakin əsas fərq ondadır ki, Xəzərin iqtisadi və strateji əhəmiyyəti çox daha böyükdür. Bu baxımdan, region ölkələrinin birgə koordinasiyası və su resurslarının transsərhəd idarə olunması həyati vacibdir.

Azərbaycan uzun illərdir ki, Xəzərdə suyun azalması ilə bağlı çağırışlar edir. Hazırda vəziyyətin daha aydın görünməsi beynəlxalq əməkdaşlığın intensivləşdirilməsini tələb edir. Volqa və digər çayların mənbə ölkələri ilə razılaşmaların gücləndirilməsi, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə tədbirlərinin sürətləndirilməsi və su ehtiyatlarının idarə olunmasında texnoloji həllərin tətbiqi strateji zərurətə çevrilib.

Məsələ həm ekoloji, həm də iqtisadi baxımdan Azərbaycanın və bütün Xəzəryanı ölkələrin gələcəyinə birbaşa təsir göstərir. Ona görə də bu istiqamətdə aparılacaq hər bir tədbir yalnız lokal deyil, regional sabitlik və dayanıqlılıq baxımından da önəm daşıyır.

Nuray,

Aznews.az