Qışa az ehtiyatla girən Avropa: qaz bazarında qeyri-müəyyənlik dərinləşir

Avropa İttifaqında (Aİ) enerji təhlükəsizliyi məsələsi son illərdə həm iqtisadi, həm də geosiyasi baxımdan ən çox müzakirə olunan mövzulardan birinə çevrilib. Son məlumatlara görə, Aİ ölkələrində yeraltı qaz anbarlarının dolum səviyyəsi 77,51%-ə çatıb. Bu göstərici ötən ilin eyni dövründə qeydə alınan 92,4%-dən xeyli aşağıdır və son beş ilin orta göstəricisindən 7,36 faiz bəndi geri qalır. Hazırda anbarlarda saxlanılan qazın ümumi həcmi 85,2 milyard kubmetr təşkil edir ki, bu da əvvəlki illərlə müqayisədə daha az strateji ehtiyat deməkdir.

Mütəxəssislər hesab edirlər ki, dolum səviyyəsində müşahidə edilən azalma bir neçə amillə bağlıdır. Əvvəla, 2024-cü ilin sonundan etibarən Aİ-də qaz tələbatı müəyyən qədər artıb. İqtisadi aktivliyin yüksəlməsi, sənaye istehsalının bərpası və bir sıra ölkələrdə alternativ enerji layihələrinin hələ tam gücü ilə fəaliyyətə başlamaması təbii qaz istehlakını artırıb. İkinci mühüm səbəb isə tədarük marşrutlarındakı qeyri-sabitlikdir. Xüsusilə Rusiya qazının Avropa bazarındakı payının kəskin azalması, Ukrayna üzərindən tranzitdəki məhdudiyyətlər, həmçinin Qətər və ABŞ-dan mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) tədarükündə müəyyən ləngimələr anbarların əvvəlki qədər sürətli doldurulmasına mane olub.

Ölkələr üzrə vəziyyət də fərqlidir. Məsələn, Almaniya, Niderland və İtaliya kimi iri sənaye mərkəzlərinə malik dövlətlərdə qaz anbarlarının dolum səviyyəsi daha kritik əhəmiyyət daşıyır. Bu ölkələr qış mövsümündə yüksək enerji tələbatına görə anbarların 90%-dən yuxarı doldurulmasına üstünlük verirlər. Hazırda isə Almaniyada bu rəqəm təqribən 75-76% civarındadır. Daha kiçik ölkələrdə, xüsusilə də Şərqi Avropa dövlətlərində isə anbarların dolum səviyyəsi nisbi olaraq bir qədər yüksəkdir, lakin onların ümumi həcmi Aİ-nin enerji balansında böyük rol oynamır.

77,5%-lik göstərici qış mövsümü üçün yetərli sayılsa da, enerji bazarında gərginlik riskini artırır. Çünki hava şəraitinin normadan soyuq keçməsi, həmçinin sənaye istehsalında gözlənilməz artım təbii qaz ehtiyatlarını sürətlə azalda bilər. Bundan əlavə, enerji qiymətlərində dalğalanma ehtimalı da yüksəlir. Keçmiş təcrübə göstərib ki, anbarlardakı qaz ehtiyatlarının az olması birbaşa Avropada qazın topdansatış qiymətlərinə təsir edir və bu da ümumi inflyasiyanı sürətləndirə bilər.

Aİ rəhbərliyi və enerji siyasəti üzrə qərarvericilər mövcud vəziyyəti diqqətlə izləyirlər. Avropa Komissiyası artıq üzv dövlətlərə enerji ehtiyatlarının daha optimal idarə olunması, alternativ mənbələrdən qaz tədarükünün diversifikasiyası və bərpa olunan enerji layihələrinin sürətləndirilməsi ilə bağlı tövsiyələr verib. ABŞ və Norveçdən LNG idxalının artırılması, Azərbaycanla Cənub Qaz Dəhlizi çərçivəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi, həmçinin Şimal dənizi külək enerjisi layihələrinin inkişafı hazırda Aİ-nin əsas strateji hədəflərindəndir.

Nəticə etibarilə, Aİ-də yeraltı qaz anbarlarının dolum səviyyəsi ötən illə müqayisədə zəif olsa da, hələlik enerji təhlükəsizliyi üçün kritik təhdid hesab edilmir. Lakin bu tendensiyanın davam etməsi halında gələcəkdə həm bazar sabitliyi, həm də sosial-iqtisadi sabitlik baxımından ciddi risklər yarana bilər. Buna görə də, qarşıdakı aylarda qaz təchizatı, qiymətlərin idarə olunması və enerji diversifikasiyası Avropanın ən vacib gündəlik məsələlərindən biri olaraq qalacaq.

AzNews.az