Azərbaycanda xərçəng xəstələrinin sayı artır: Səbəblər, risklər və çıxış yolları

Azərbaycanda xərçəng xəstələrinin sayı ilbəil artmaqda davam edir. Rəsmi rəqəmlər göstərir ki, 2024-cü ildə ölkədə bədxassəli yenitörəmə diaqnozu ilə qeydiyyata alınan insanların sayı 73 875 nəfər təşkil edib. Bu rəqəm 2023-cü illə müqayisədə 4 440 nəfər artım deməkdir. Dövlət Statistika Komitəsinin Trend-in sorğusuna cavab olaraq təqdim etdiyi məlumata görə, ötən il qeydiyyata düşən xəstələrin 28 098 nəfəri kişi, 45 777 nəfəri isə qadındır. Müqayisə üçün qeyd edək ki, 2023-cü ildə ümumi rəqəm 69 435 nəfər olub və onlardan 25 840 nəfəri kişi, 43 595 nəfəri qadın idi. Statistika cinslər arasında fərqlə yanaşı, bu xəstəliyin cəmiyyətdə sürətlə yayıldığını da təsdiqləyir.

Xərçəng xəstəliyinin artmasının səbəbləri təkcə bir sahəyə bağlı deyil. Bu çoxfaktorlu bir problemdir. Ən başlıca səbəblərdən biri həyat tərzi və ətraf mühit faktorlarıdır. Qidalanma vərdişlərindəki dəyişikliklər, xüsusilə emal olunmuş və süni əlavələr tərkibli məhsulların geniş istifadəsi, orqanizmin xərçəngə meyilliliyini artırır. Siqaret çəkmək, alkoqoldan sui-istifadə, azhərəkətli həyat tərzi və piylənmə bu siyahının önəmli hissələrini təşkil edir. Həmçinin, sənayeləşmə ilə bağlı hava, su və torpaq çirkliliyi, kimyəvi maddələrlə təmas və radiasiyaya məruz qalma da xərçəngin yaranmasına zəmin yaradan mühüm faktorlardandır. Genetik meyillilik də nəzərə alınmalı amildir, lakin son araşdırmalar göstərir ki, əksər hallarda həyat tərzi və ekoloji təsirlər xəstəliyin yaranmasında əsas rol oynayır.

Xəstəliyin bu dərəcədə artması həm də diaqnostik texnologiyaların təkmilləşməsi və məlumatlılığın yüksəlməsi ilə əlaqələndirilə bilər. Daha çox insan müayinələrdən keçir, erkən mərhələdə diaqnoz qoyulur və qeydiyyata düşür. Bu, müsbət haldır, çünki erkən diaqnoz müalicə imkanlarını xeyli artırır. Lakin bu eyni zamanda ölkə üzrə səhiyyə sisteminə düşən yükü də artırır və dövlətin bu sahədə daha çevik və sistemli yanaşmalar ortaya qoymasını tələb edir.

Əhalinin özünü bu xəstəlikdən qoruması üçün bir neçə əsas addım vacibdir. Birinci növbədə sağlam həyat tərzi aparmaq – düzgün və balanslı qidalanmaq, təbii və mümkün qədər emal olunmamış məhsullara üstünlük vermək, aktiv fiziki həyat tərzini qorumaq, siqaret və alkoqol kimi zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq lazımdır. Bundan əlavə, müntəzəm tibbi yoxlanışlardan keçmək və skrininq proqramlarında iştirak etmək xüsusilə vacibdir. Qadınlarda süd vəzisi, uşaqlıq boynu, kişilərdə prostat vəzi, həmçinin hər iki cinsdə qalın bağırsaq və ağciyər xərçəngi üzrə mütəmadi müayinələr erkən aşkarlanmanı təmin edə bilər.

Xərçənglə mübarizənin effektiv aparılması üçün dövlətin üzərinə düşən öhdəliklər böyükdür. İlk növbədə, əhalinin maarifləndirilməsi istiqamətində geniş və davamlı kampaniyalar aparılmalı, xərçəng risk faktorları, erkən əlamətlər və profilaktika üsulları barədə ictimaiyyət məlumatlandırılmalıdır. Məktəblərdən başlayaraq, iş yerləri, televiziyalar və sosial media platformaları vasitəsilə bu məlumatların yayılması zəruridir.

Səhiyyə infrastrukturunun gücləndirilməsi də mühüm amildir. Regionlarda yerləşən tibb müəssisələrində müasir avadanlıqlar, radioloji və laborator imkanlar artırılmalı, onkoloji xidmətlər yalnız Bakıda deyil, bütün ölkə üzrə əlçatan olmalıdır. Həmçinin, tibbi kadrların ixtisasartırma proqramlarına cəlb olunması və yeni onkoloqların hazırlanması da dövlətin prioritetlərindən biri olmalıdır.

Dərman təminatı və müalicə protokollarının beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması da xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Xərçəng xəstələri üçün lazım olan dərmanların sığorta çərçivəsində qarşılanması və bahalı müalicə növlərinin (məsələn, immunoterapiya, hədəfli terapiyalar) geniş şəkildə tətbiqi xərçənglə mübarizədə dönüş nöqtəsi ola bilər. Həmçinin, psixoloji dəstək və reabilitasiya xidmətləri bu xəstəliyin uzunmüddətli təsirlərini azaltmaqda mühüm rol oynayır.

Xərçənglə mübarizə yalnız tibb sahəsinə deyil, eyni zamanda sosial və iqtisadi sahələrə də təsir göstərir. Bu səbəbdən dövlət səviyyəsində çoxşaxəli, strateji yanaşmaların tətbiq olunması və əhalinin həyat keyfiyyətinin qorunması üçün davamlı və effektiv tədbirlərin görülməsi vacibdir. Xəstəliyin artımı bir siqnaldır və bu siqnal cəmiyyətin bütün təbəqələrinə – fərdlərdən tutmuş siyasətçilərə qədər – məsuliyyət yükləyir.

Pərvanə,

AzNews.az