Uşaqlar artıq oyun oynamır, "scroll" edir...

Bir vaxtlar həyət-bacada çərpələng uçuran, “yeddi şüşə” oynayan uşaqların yerini bu gün tablet arxasında oturub "YouTube" videoları izləyən, "Roblox"da şəhər quran və ya "TikTok" trendlərində rəqs edən nəsil alıb. Mikromiqrasiya, ailələrin şəhər mühitinə köçməsi, informasiya texnologiyalarının həyatımıza sürətlə daxil olması və pandemiya sonrası dəyişən ailə strukturu — bütün bunlar yeni nəsil uşaqların oyun və sosiallaşma anlayışını kökündən dəyişib.

Mikromiqrasiya nədir və uşaq davranışlarına necə təsir edir?

Mikromiqrasiya – yəni kəndlərdən şəhərlərə, rayonlardan böyük mərkəzlərə doğru olan daxili köç – son illərdə Azərbaycan cəmiyyətində geniş vüsət alıb. Ailələrin daha yaxşı təhsil, iş və tibbi xidmət üçün şəhərlərə köçməsi fonunda isə uşaq həyatında ciddi dəyişikliklər baş verir. Əvvəllər nənə-baba nəzarətində, açıq məkanlarda oynayan uşaqlar bu gün çoxmərtəbəli binaların sıxlığında “həyətsiz” böyüyürlər. Fiziki oyun mühitinin daralması ilə uşaq enerjisi virtual dünyaya yönəlir.

“Ekran uşaqları” sindromu nə qədər realdır?

Dünya Səhiyyə Təşkilatının son tövsiyələrinə əsasən, 5 yaşa qədər uşaqların gündə 1 saatdan çox ekran qarşısında vaxt keçirməsi tövsiyə edilmir. Lakin yerli araşdırmalar göstərir ki, bu müddət bəzən 3-4 saata qədər yüksəlir. Xüsusilə pandemiya dövründə onlayn təhsilə keçid, sosial təcrid və valideynlərin evdən işləməsi uşaq ekran asılılığını sürətlə artırdı.

Psixoloqlar bildirirlər ki, uzunmüddətli ekran istifadəsi diqqət dağınıqlığı, yuxu pozğunluqları, empati qabiliyyətinin zəifləməsi və sosial bacarıqların zəifləməsinə səbəb ola bilər. Bundan başqa, erkən yaşlardan virtual şiddət və ya reklamlara məruz qalan uşaqların dəyərləri və davranışları da təhrif oluna bilər.

Qlobal internet uşağın dünyagörüşünü necə dəyişir?

Əvvəllər uşaqlar üçün bilik mənbəyi əsasən ailə, məktəb və yerli mühit idisə, bu gün internetlə birlikdə uşaq informasiyaya sərhədsiz çıxış əldə edib. 8 yaşlı bir uşaq Amerikadakı yaşıdı ilə eyni oyunu oynayır, eyni “trend”i izləyir və eyni ifadələri işlədə bilir. Bu, bir tərəfdən onların dünyagörüşünü genişləndirir, digər tərəfdən isə yerli mədəni kodların və davranış formalarının zəifləməsi riskini daşıyır.

Hətta bəzi ailələr artıq “uşaq Azərbaycanca danışmır” və ya “yalnız xarici YouTube kanallarını izləyir” kimi müşahidələrini dilə gətirir. Bu da valideynlər arasında narahatlıq doğurur.

Valideyn nə etməlidir? Yasaq yox, yönləndirmə

Uşaq psixoloqları və pedaqoqlar ekran asılılığı ilə mübarizədə qadağalardan daha çox aktiv alternativlər təklif etməyin vacibliyini vurğulayır. Uşağa fiziki oyun, yaradıcı fəaliyyət (rəsm, musiqi, konstruksiya), həmyaşıdlarla sosiallaşma imkanları təqdim olunmadıqca, ekran onun üçün yeganə çıxış yoluna çevriləcək.

Valideynlərin özlərinin də ekran istifadəsi ilə bağlı nümunəvi davranış sərgiləməsi önəmlidir. Uşaq valideynini daim telefona baxan vəziyyətdə görürsə, nə qədər “sən baxma” desək də, bu təsirli olmayacaq.

Yeni dövrün uşaqları tamamilə rəqəmsal bir dünyada doğulur və böyüyür. Bu reallıqdan qaçmaq yox, ona uyğun balanslı tərbiyə modeli qurmaq lazımdır. Ekranı həyatın tək mərkəzi olmadan, onu doğru istifadə etməyi öyrətmək — yeni nəsli sağlam formalaşdırmaq üçün əsas yoldur.

AzNews.az