Emosional iqtisadiyyat: insanların qərarlarında duyğuların bazarlara təsiri - ARAŞDIRMA

Klassik iqtisadi nəzəriyyələr uzun illər insanı rasional qərar verən varlıq kimi təsvir edirdi. Bu yanaşmaya görə, istehlakçılar və investorlar hər zaman məntiqli seçimlər edir, maksimum fayda və gəlir əldə etməyə çalışırdılar. Lakin müasir dövrün bazar reallıqları göstərir ki, iqtisadi qərarların mühüm bir hissəsi duyğular, emosiyalar və psixoloji təsirlərdən qaynaqlanır. Məhz buna görə son illərdə “emosional iqtisadiyyat” anlayışı getdikcə aktuallaşır.

İnsan davranışlarını anlamaq üçün aparılan eksperimentlər sübut edib ki, qorxu, həvəs, həyəcan, hətta sadəcə əhval dəyişkənliyi iqtisadi qərarlara birbaşa təsir göstərir. Məsələn, birjada investorların panik satışları çox vaxt riyazi hesablamalardan yox, psixoloji qorxudan doğur. Eyni şəkildə, sosial şəbəkələrdə trend olan məhsullar məntiqli müqayisədən çox emosional cazibə ilə seçilir. Bu davranışlar bazar dalğalanmalarının və gözlənilməz dəyişikliklərin səbəblərindən biridir.

Emosional iqtisadiyyatın gücü reklam və marketinq sahəsində daha aydın görünür. Şirkətlər istehlakçıya sadəcə məhsul yox, emosional dəyər satmağa çalışırlar. Brend seçiminin çox vaxt keyfiyyətdən daha çox imic və emosional bağ ilə bağlı olması bunu sübut edir. Azərbaycan bazarında da bu hal müşahidə olunur: insanlar yerli və ya xarici brendi seçərkən çox vaxt sosial status, estetik görünüş və ya kollektiv təsir amillərinə əsaslanırlar.

Duyğular yalnız istehlak deyil, həm də makroiqtisadi göstəricilərə təsir edir. Məsələn, inflyasiya dövründə insanların gələcəklə bağlı pessimist emosiyaları istehlak xərclərini azaldır, bu da bazarda ümumi tələbi zəiflədir. Əksinə, optimizm və gələcək inamı artdıqda insanlar daha çox sərmayə yatırır, kredit götürür və iqtisadi fəallıq yüksəlir. Bu səbəbdən bəzi iqtisadçılar emosiyaları “görünməz makro amil” adlandırırlar.

Azərbaycan kontekstində də emosional iqtisadiyyatın izləri açıq görünür. Məsələn, daşınmaz əmlak bazarında qiymətlərin kəskin artımı yalnız real tələb və təklifdən yox, həm də insanların “geciksəm, fürsəti qaçıraram” qorxusundan qaynaqlanır. Valyuta bazarında isə psixoloji gözləntilər rəsmi açıqlamalardan daha tez təsir göstərə bilir. Bu da sübut edir ki, bazar mexanizmləri bəzən duyğuların ritminə uyğun hərəkət edir.

Elm adamlarının fikrincə, emosional iqtisadiyyat rasional yanaşmanı tam inkar etmir. Sadəcə olaraq, real həyatda insanların qərarları qarışıqdır – həm məntiq, həm də duyğular bu qərarların ayrılmaz tərkib hissəsidir. Gələcəyin iqtisadi modelləri məhz bu ikisini birləşdirərək daha real təsvirlər qurmağa çalışacaq.

Nəticə etibarilə, emosional iqtisadiyyat bazarları anlamaqda yeni qapılar açır. Bu yanaşma göstərir ki, iqtisadi proseslər yalnız rəqəmlərdən ibarət deyil, həm də insanların duyğularının və davranışlarının məhsuludur. Ona görə də bazarı düzgün təhlil etmək üçün iqtisadi göstəricilərlə yanaşı, ictimai emosiyaları da diqqətə almaq vacibdir.

Nuray,

Aznews.az