Cəhalətə qalib gəlmək: Medianın yeni çağırışları və vəzifələri

Azərbaycan mətbuatı tarixən cəmiyyətin maariflənməsində, cəhalətə və xurafata qarşı mübarizədə mühüm rol oynayıb. Bu fikirləri Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri Rəşad Məcid Şamaxıda keçirilən “Müasir informasiya məkanı və dini etiqad azadlığı” mövzusundakı konfransın açılış mərasimində səsləndirib. O bildirib ki, bu gün də jurnalistlər eyni missiyanı davam etdirirlər və bu istiqamətdə dini qurumlarla birgə əməkdaşlıq xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Rəşad Məcidin sözlərinə görə, Şamaxının tarixi, ruhani və mənəvi iqlimi bu tipli müzakirələr üçün ideal şərait yaradır və burada yaranan ruh yüksəkliyi iştirakçıları uzun müddət tərk etmir.

Təqdim edilən bu fikir, əslində, medianın tarixən üzərinə götürdüyü mühüm ictimai funksiyanı xatırladır: cəhalətin aradan qaldırılması, maarifçiliyin təşviqi və xurafatla mübarizə. Xüsusilə 19-cu əsrin sonu və 20-ci əsrin əvvəllərində "Əkinçi", "Molla Nəsrəddin", "Füyuzat" kimi nəşrlər cəmiyyətin ayılması, təhsilin və elmin önə çıxması üçün ciddi mübarizə aparırdı. Bu ruh bu gün də yaşadılmalı və müasir informasiya axınında öz yerini daha güclü şəkildə almalıdır.

Müasir dövrdə isə medianın bu missiyası daha mürəkkəb, daha çevik və daha məsuliyyətli şəkildə icra olunmalıdır. İnformasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı, sosial media platformalarının dominantlığı və informasiyanın əlçatanlığının artması fonunda doğru ilə yalan, elmi ilə xurafi, faktla təhrif arasında sərhədlər bəzən bulanıqlaşır. Belə bir şəraitdə, medianın üzərinə düşən əsas vəzifə – cəmiyyətin informasiya mühitini təmiz saxlamaq, insanları şübhəli mənbələrdən gələn dezinformasiyadan və zərərli təsirlərdən qorumaqdır.

Bəs media cəhalətə qarşı mübarizəni necə daha effektiv şəkildə apara bilər?

Birincisi, maarifləndirici və analitik məzmunun miqdar və keyfiyyəti artırılmalıdır. Sadəcə xəbər ötürmək deyil, onu izah etmək, kontekstə salmaq və insanlarda analitik düşünmə vərdişləri formalaşdırmaq vacibdir. Xüsusilə elm, din, səhiyyə, texnologiya və təhsil sahəsində yazılan materiallar daha əhatəli və peşəkar səviyyədə təqdim olunmalıdır.

İkincisi, xurafatın ifşası üçün xüsusi layihələr həyata keçirilməlidir. Bəzi dini, elmi və tarixi mövzularda cəmiyyət arasında dolaşan yalan məlumatlara qarşı faktlarla silahlanmış verilişlər, yazı seriyaları və video süjetlər hazırlanmalıdır. Bu layihələrdə ilahiyyatçılar, alimlər, sosioloqlar və psixoloqlar iştirak edərək məsələləri müxtəlif tərəflərdən şərh etməli, xalqın başa düşəcəyi dildə izah etməlidirlər.

Üçüncüsü, media savadlılığı təbliğ olunmalıdır. İnsanlara öyrədilməlidir ki, hansı xəbərə inanmaq olar, hansı mənbə etibarlıdır, hansı informasiya manipulyativdir. Bu, xüsusilə gənclər və məktəblilər üçün vacibdir. Medianın özü bu istiqamətdə onlayn kurslar, sosial kampaniyalar və qısa maarifləndirici videolar vasitəsilə aktiv rol oynamalıdır.

Dördüncüsü, dini mövzularda peşəkar yanaşma formalaşmalıdır. Media əməkdaşları dini məsələlərə yanaşarkən, yalnız emosional yox, həm də elmi və hüquqi çərçivəni bilməli, doğru terminologiyadan istifadə etməli, dini hisslərin manipulyasiyasına yol verməməlidir. Bunun üçün jurnalistlər üçün dini etiqad azadlığı, dinlərin əsas prinsipləri və dini radikalizmə qarşı mübarizə mövzularında təlimlər təşkil edilməlidir.

Beşincisi, mədəni və mənəvi dəyərlərin işıqlandırılması medianın gündəlik gündəmində olmalıdır. Maarifçilik təkcə "qarşı çıxmaqla" deyil, həm də "təklif etməklə" həyata keçirilir. Media milli ədəbiyyatı, musiqini, fəlsəfi düşüncəni, klassik irsi daha geniş təqdim etməklə cəmiyyətdə sağlam zövq və rasional təfəkkür formalaşdıra bilər.

Altıncısı, dini qurumlarla sıx əməkdaşlıq olmalıdır. Dini qurumların da medianın maarifləndirici gücündən istifadə etməsi, jurnalistlərə dəstək verməsi, yanlış dini yozumlara qarşı birgə bəyanat və materiallar yayması ictimai rəydə ardıcıl və təsirli mövqenin formalaşmasına imkan yaradar.

Nəticə etibarilə, cəhalətə qarşı mübarizə təkcə bir sahənin yox, bütün cəmiyyətin və xüsusən medianın üzərinə düşən mənəvi borcdur. Müasir jurnalistika yalnız məlumat verən deyil, eyni zamanda cəmiyyətin şüurunu formalaşdıran bir qüvvədir. Bu qüvvənin sağlam, obyektiv və maarifləndirici istiqamətdə istifadə olunması həm xalqın rifahına, həm də dövlətin sabitliyinə xidmət edəcək.

Pərvanə,

AzNews.az