İqlim dəyişikliyinin psixoloji təsirləri: ekoloji narahatlıq və gənclərdə gələcək qorxusu

İqlim dəyişikliyi artıq yalnız ekoloji və iqtisadi problem kimi qəbul edilmir, onun insan psixologiyasına təsirləri də ciddi şəkildə araşdırılır. Son illərdə “ekoloji narahatlıq” və ya “eco-anxiety” anlayışı psixoloqlar və sosioloqlar arasında geniş müzakirə olunur. Bu termin iqlim dəyişikliyi ilə bağlı xəbərlərin, təbii fəlakətlərin, istilik dalğalarının, quraqlıqların və daşqınların insanların psixoloji sağlamlığına yaratdığı daimi gərginliyi ifadə edir. Məsələ təkcə təbiətin dəyişməsi ilə bitmir, insanın gələcək haqqında təsəvvürlərini, təhlükəsizlik hissini və həyat planlarını da birbaşa təsirləyir.

Xüsusilə gənclər bu mövzuda daha həssasdır. Çünki onların gələcəyi iqlim dəyişikliyinin fəsadları ilə sıx bağlıdır. Bir çox araşdırmalara görə, gənclər arasında iqlim dəyişikliyi ilə bağlı dərin bir “gələcək qorxusu” mövcuddur. Bu qorxu bəzən ümidsizlik, motivasiya itkisi və hətta həyat planlarının dəyişməsinə gətirib çıxarır. Məsələn, bəzi gənclər artıq uşaq sahibi olmaqdan çəkinir, çünki planetin yaşanmaz bir yerə çevriləcəyindən ehtiyat edirlər. Digərləri isə davamlı olaraq xəbər axınını izlədikcə daha çox stress və gücsüzlük hissi yaşayırlar. Bu vəziyyət yalnız fərdi psixoloji sağlamlığı deyil, həm də cəmiyyətlərin ümumi sosial dinamikasını təsirləndirə bilər.

Ekoloji narahatlıq müəyyən mənada müsbət də qəbul edilə bilər. Bu duyğu insanları hərəkətə keçməyə, daha məsuliyyətli davranmağa və iqlim dəyişikliyinə qarşı fərdi addımlar atmağa sövq edə bilir. Məsələn, tullantıların azaldılması, təkrar emal vərdişlərinin formalaşması, alternativ enerji istifadəsinə marağın artması çox vaxt bu narahatlığın nəticəsi olur. Ancaq narahatlığın həddindən artıq olması depressiya, panik atak, yuxusuzluq və sosial təcrid kimi fəsadlar yarada bilir. Bu səbəbdən də ekoloji narahatlıqla sağlam şəkildə mübarizə aparmaq mühüm məsələdir.

Psixoloqlar bu vəziyyətdən çıxış üçün bir neçə istiqamət təklif edir. Ən önəmlisi, passiv qorxu halını aktiv fəaliyyətə çevirməkdir. Yəni insan yalnız xəbərləri izləməklə kifayətlənməməli, kiçik də olsa real addımlar atmalıdır. Könüllü ekoloji fəaliyyətlərdə iştirak etmək, ağacəkmə aksiyalarına qoşulmaq, ekoloji təhsil proqramlarında yer almaq həm fərdi gücsüzlük hissini azaldır, həm də insanın özünə faydalı olduğunu göstərir. Bununla yanaşı, sosial dəstək də böyük rol oynayır. Gənclər eyni narahatlığı paylaşan icmalara qoşulduqda tək olmadıqlarını anlayır və bu, onların psixoloji yükünü azaldır.

Ekoloji narahatlıqla mübarizədə informasiya balansı da mühümdür. İqlim dəyişikliyi haqqında real biliklərə sahib olmaq vacibdir, lakin yalnız fəlakət yönümlü xəbərlərə fokuslanmaq psixoloji yükü daha da artırır. Buna görə də həm elmi əsaslı, həm də pozitiv həll yollarını göstərən mənbələrdən məlumat almaq tövsiyə olunur. Hətta bəzi ölkələrdə məktəb proqramlarına iqlim dəyişikliyi ilə bağlı psixoloji hazırlıq dərsləri əlavə edilir ki, gənclər mövzunu yalnız qorxu prizməsində deyil, həm də yaradıcı həll axtarışları ilə dəyərləndirsinlər.

Daha geniş perspektivdən baxanda, ekoloji narahatlıq gənclərin dünyagörüşünü formalaşdırır. Onlar istehlak mədəniyyətinə daha tənqidi yanaşır, davamlılıq ideyalarını gündəlik həyatlarına gətirməyə çalışırlar. Bu isə gələcəkdə həm iqtisadi, həm də sosial münasibətlərin dəyişməsinə səbəb ola bilər. Yəni psixoloji yük eyni zamanda mədəni və siyasi dəyişikliklərin də hərəkətverici qüvvəsinə çevrilir.

Nəticə olaraq, iqlim dəyişikliyi təkcə təbiəti və iqtisadiyyatı deyil, insan psixikasını da dərin şəkildə təsirləndirir. Ekoloji narahatlıq gənclərin həyat planlarına, emosional sağlamlıqlarına və gələcək haqqında düşüncələrinə ciddi təsir göstərir. Ancaq bu narahatlığı sağlam kanallara yönəltmək, onu fəaliyyətdə və həmrəylikdə ifadə etmək mümkündür. Əslində, ekoloji narahatlıq düzgün idarə olunduqda gələcək qorxusundan daha çox gələcəyin qorunması üçün motivasiya rolunu oynaya bilər.

AzNews.az