2026-cı ilin büdcə artımı və maliyyə strategiyası - ŞƏRH

Azərbaycan Maliyyə Nazirliyinin təqdim etdiyi 2026-2029-cu illəri əhatə edən Ortamüddətli Xərclər Çərçivəsinə əsasən, 2026-cı ildə dövlət büdcəsinin gəlirləri 38 milyard 609 milyon manat, xərcləri isə 41 milyard 703,6 milyon manat səviyyəsində proqnozlaşdırılır. Bu göstəricilər əvvəlki ilkin açıqlamalarla müqayisədə artım deməkdir: gəlirlər 186 milyon manat, xərclər isə 155 milyon manat çoxdur. Sənədə əsasən, dövlət büdcəsinin xərclərinin 60,3 faizi cari xərclərə, 33,8 faizi əsaslı xərclərə, 5,9 faizi isə dövlət borcuna və öhdəliklərinə xidmətlə bağlı xərclərə yönəldiləcək. Göstəricilərdəki dəyişikliklər Azərbaycan iqtisadiyyatının qarşıdakı illərdə fiskal sabitlik və sosial xərclərin balanslaşdırılması istiqamətində addımlar atdığını nümayiş etdirir.

2026-cı il üçün nəzərdə tutulan bu proqnozlar dövlətin maliyyə siyasətində ehtiyatlı, lakin inkişafyönlü strategiyanın davamı kimi dəyərləndirilə bilər. Büdcə gəlirlərinin 38,6 milyard manata çatdırılması vergi daxilolmalarının genişləndirilməsi, qeyri-neft sektorunun payının artırılması və iqtisadi dövriyyənin rəsmləşdirilməsi kimi islahatların təsiri ilə izah oluna bilər. Xərclərin 41,7 milyard manat səviyyəsində planlaşdırılması isə sosial istiqamətlərin, dövlət borclarının idarə olunmasının və əsas infrastruktur layihələrinin maliyyələşdirilməsinin prioritet kimi saxlanıldığını göstərir. Bu struktur bölgü, xüsusilə cari və əsaslı xərclər arasında tarazlığın qorunması, həm qısamüddətli sosial öhdəliklərin, həm də uzunmüddətli iqtisadi dayanıqlığın təmin edilməsinə yönəlmiş bir yanaşmadır.

Beynəlxalq miqyasda 2026-cı il qlobal iqtisadiyyat üçün qeyri-müəyyənliklərin qorunduğu dövr kimi qiymətləndirilir. Beynəlxalq Valyuta Fondunun son hesabatına əsasən, dünya üzrə iqtisadi artım templəri 3 faizin ətrafında qalacaq, lakin inflyasiya və faiz dərəcələrinin yüksək səviyyədə davam etməsi dövlətlərin borclanma xərclərini artıracaq. Belə şəraitdə Azərbaycanın büdcə siyasətinin konservativ, eyni zamanda yönləndirilmiş şəkildə formalaşdırılması makroiqtisadi sabitliyin qorunması baxımından əsaslı addımdır. Fitch və Moody’s kimi beynəlxalq reytinq agentliklərinin son qiymətləndirmələri göstərir ki, Azərbaycanın fiskal dayanıqlığı regional miqyasda ən sabit göstəricilərdən biridir və valyuta ehtiyatlarının səviyyəsi dövlət borcunun idarəedilməsinə geniş manevr imkanı yaradır. Bu da büdcə xərclərinin planlaşdırılmasında risklərin balanslaşdırılmasına şərait yaradır.

Xərclərin strukturuna baxıldıqda, cari xərclərin artımı sosial təminat, təhsil, səhiyyə və dövlət xidmətlərinin maliyyələşdirilməsinə yönəlmişdir. Bu, iqtisadi artımın daha inklüziv xarakter almasına və əhalinin rifah səviyyəsinin qorunmasına xidmət edir. Əsaslı xərclərin cüzi azalması isə infrastruktur və iri layihələrdə əvvəlki illərdə həyata keçirilmiş böyük investisiyaların artıq icra mərhələsinə keçməsi ilə əlaqələndirilə bilər. Dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərin artması beynəlxalq maliyyə bazarlarında faiz dərəcələrinin yüksəlməsi və qlobal borclanma tendensiyalarının təsirini əks etdirir. Lakin bu artım hələ də idarəolunan səviyyədə qalır və Azərbaycanın borc yükü ÜDM-in 25 faizindən aşağı həddə saxlanır ki, bu da beynəlxalq təcrübədə təhlükəsiz zona kimi qiymətləndirilir.

Qlobal səviyyədə bir çox ölkələrdə fiskal genişlənmə siyasəti davam edir. Avropa İttifaqında 2026-cı il üçün ortalama büdcə kəsiri ÜDM-in 2,8 faizi səviyyəsində gözlənilir, ABŞ-da isə bu göstərici 6 faizə yaxın proqnozlaşdırılır. Azərbaycanın büdcə kəsirinin təxminən 3 milyard manat civarında olması bu kontekstdə nisbətən dayanıqlı fiskal idarəetmənin göstəricisidir. Qeyri-neft gəlirlərinin artımı və Dövlət Neft Fondunun transfertlərinin tədricən azaldılması istiqamətindəki siyasət büdcə gəlirlərinin strukturunda diversifikasiyanın artdığını nümayiş etdirir. Bu, iqtisadi sabitliyə yalnız neft qiymətlərinin deyil, real sektorun inkişafının da təsir göstərməsinə imkan verir.

Digər mühüm aspekt, maliyyə idarəetməsində şəffaflıq və xərclərin effektivliyinin artırılmasıdır. Azərbaycanın son illərdə tətbiq etdiyi proqram əsaslı büdcələşdirmə modeli xərclərin nəticəyönlü şəkildə planlaşdırılmasına imkan yaradır. 2026-cı il üçün bu yanaşmanın daha da gücləndirilməsi, sosial və infrastruktur layihələrinin iqtisadi təsirinin qiymətləndirilməsi ilə paralel həyata keçirilir. Qlobal təcrübə göstərir ki, büdcə siyasətində institusional koordinasiya və hesabatlılıq maliyyə dayanıqlığını təmin edən əsas amillərdəndir. Azərbaycan da bu istiqamətdə beynəlxalq standartlara uyğunlaşma prosesini davam etdirir.

Makroiqtisadi mühitdə müşahidə olunan müsbət tendensiyalar - xüsusilə qeyri-neft ixracının artması, kənd təsərrüfatı və sənaye istehsalında diversifikasiya prosesinin sürətlənməsi - dövlət büdcəsinin gəlir bazasını daha da genişləndirə bilər. Bu baxımdan, 2026-cı il büdcə proqnozları həm real iqtisadi artımın, həm də struktur islahatların nəticələrini əks etdirir. Lakin uzunmüddətli dövrdə fiskal dayanıqlığın qorunması üçün investisiya layihələrinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi və sosial xərclərin optimallaşdırılması vacib olacaq.

Ümumilikdə, 2026-cı il dövlət büdcəsinin gəlir və xərc proqnozlarının artırılması iqtisadi siyasətdə tənzimlənmiş optimizmi ifadə edir. Bu, həm sosial rifahın qorunmasına, həm də maliyyə sabitliyinin gücləndirilməsinə yönəlmiş balanslı yanaşmadır. Büdcə strategiyası göstərir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının qarşıdakı illərdə əsas məqsədi yalnız artımın təmin edilməsi deyil, eyni zamanda dayanıqlılığın və institusional çevikliyin qorunmasıdır. Bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlər qlobal iqtisadi dalğalanmalara qarşı ölkənin maliyyə dayanıqlığını təmin edən ən mühüm amil kimi çıxış edir.

Nuray,

Aznews.az