Zəngəzur dəhlizi: Beynəlxalq güclərin maraqları və Azərbaycanın strateji rolu

Zəngəzur dəhlizi Azərbaycanın geosiyasi və iqtisadi baxımdan strateji hədəflərinin ən mühüm elementlərindən biri kimi təqdim olunur. Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin (BMTM) sədri Fərid Şəfiyev Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri üzrə Müşavirənin (CICA) Beyin Mərkəzləri Forumunun 13-cü toplantısında çıxışı zamanı dəhlizin mahiyyətini açıqlayaraq, onun rəqabət yox, əməkdaşlıq müstəvisində nəzərdə tutulduğunu vurğulayıb.

Şəfiyev bildirib ki, Azərbaycan üçün dəhlizlər “qalib-məğlub” yanaşması ilə qiymətləndirilməməlidir:

“Zəngəzur dəhlizi barışığa, qarşılıqlı əməkdaşlığa xidmət edəcək. Bizim məqsədimiz digər ənənəvi dəhlizlərlə rəqabət aparmaq deyil. Əksinə, bu dəhliz Avrasiya məkanında mövcud marşrutlara əlavə dəyər qatacaq və iqtisadi inteqrasiyanı gücləndirəcək”.

Zəngəzur dəhlizi təkcə regional deyil, həm də qlobal maraqların kəsişdiyi strateji layihə kimi diqqət çəkir. Onun reallaşması ilə Cənubi Qafqaz sadəcə tranzit zonası yox, Avrasiyanın enerji və logistika xəritəsində mühüm qovşaq olacaq ki, bu da müxtəlif beynəlxalq güclərin diqqətini buraya yönəldir. Türkiyə üçün dəhliz həm tarixi, həm də siyasi baxımdan əhəmiyyət daşıyır. Ankara bu layihə vasitəsilə Azərbaycanla birbaşa quru əlaqə əldə edəcək, türk dünyasının logistika xəritəsində strateji mövqeyini gücləndirəcək və Orta Asiyadan Avropaya uzanan ticarət yolunu qısaldaraq özünü əsas tranzit mərkəzlərindən birinə çevirəcək.

Rusiya isə dəhlizə fərqli prizmadan yanaşır. Moskva bölgədəki siyasi və hərbi təsir imkanlarını qorumaq üçün bu layihənin yalnız öz vasitəçiliyi ilə reallaşmasını istəyir. Digər tərəfdən, Qərblə gərgin münasibətlər fonunda Rusiya üçün alternativ daşınma yollarının açılması da strateji əhəmiyyət daşıyır və Zəngəzur dəhlizi bu baxımdan əlavə imkanlar yarada bilər. Çin isə bu dəhlizi “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün mühüm parçası kimi görür. Pekin üçün Cənubi Qafqaz üzərindən Avropaya çıxış yeni bir alternativ marşrut deməkdir ki, bu da həm logistik riskləri azaldır, həm də regiona sərmayə yatırmaq imkanlarını genişləndirir.

Avropa İttifaqı layihəyə daha çox enerji təhlükəsizliyi və iqtisadi müstəqillik prizmasından baxır. Aİ Rusiyadan asılılığını minimuma endirmək, Orta Asiya resurslarını birbaşa əldə etmək və eyni zamanda sürətli, ucuz ticarət yolları qazanmaq istəyir. Bu, Avropa şirkətlərinə əlavə imkanlar açmaqla yanaşı, Cənubi Qafqazın Aİ üçün strateji əhəmiyyətini də artırır. ABŞ isə dəhlizi geosiyasi vasitə kimi dəyərləndirir. Vaşinqton üçün əsas məqsəd Moskvanın təsirini zəiflətmək, Pekinin dominantlığını balanslaşdırmaq və regionda öz mövqelərini gücləndirməkdir. Bununla yanaşı, ABŞ Ermənistana dəstək göstərməklə İrəvanın Qərbə inteqrasiyasını stimullaşdırır və dəhlizin yalnız beynəlxalq hüquqi çərçivədə reallaşmasına çalışır.

İran isə Zəngəzur dəhlizinə daha çox ehtiyatla yanaşır. Tehran uzun illər regionun əsas tranzit yollarından biri olub və yeni marşrut onun geoiqtisadi çəkisini zəiflədə bilər. Bundan əlavə, İran bu layihəni türk dünyasının birləşdirici xətti kimi qiymətləndirərək, öz milli təhlükəsizliyi üçün risk hesab edir. Ermənistan isə ən həssas mövqedə qalan tərəfdir. İrəvan üçün dəhliz iqtisadi imkanlar açsa da, suverenlik və təhlükəsizliklə bağlı narahatlıqlar cəmiyyətdə ciddi müzakirələr doğurur. Buna görə də Ermənistan qərbyönümlü siyasət yürüdərək layihənin yalnız beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində həyata keçirilməsini tələb edir.

Nəticə etibarilə, Zəngəzur dəhlizi sadəcə logistika layihəsi deyil. Burada Türkiyənin birləşdirici, Rusiyanın qoruyucu, Çinin iqtisadi, Avropanın enerji, ABŞ-ın siyasi, İranın isə təhlükəsizlik maraqları kəsişir. Azərbaycanın əsas məqsədi isə dəhlizi rəqabət vasitəsi kimi deyil, əməkdaşlıq platforması kimi təqdim etmək və onu Avrasiya məkanında iqtisadi əlaqələri gücləndirən körpüyə çevirməkdir.

AzNews.az