Neft-qaz sektoruna investisiyalarda azalma: səbəblər və nəticələr

Bu ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycanın neft-qaz sektoruna 3 milyard 671,6 milyon manat həcmində vəsait yönəldilib. Bu göstərici 2024-cü ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 11,5% azalma deməkdir. Məlumatlara əsasən, ötən il ölkənin neft-qaz sektoruna 5 milyard 738,7 milyon manat həcmində sərmayə yatırılıb və bu da əvvəlki illə müqayisədə 8,4% azalma ilə yadda qalıb. Bu dinamika neft-qaz sektoruna yönəldilən investisiyaların ardıcıl şəkildə azalmaqda olduğunu göstərir və bu tendensiyanın arxasında duran iqtisadi, texnoloji və qlobal səbəblərin analizi vacibdir.

Neft-qaz sənayesi uzun illərdir Azərbaycanın iqtisadiyyatının əsas dayağı hesab olunur. Dövlət büdcəsinin və ixrac gəlirlərinin böyük hissəsi bu sektordan formalaşır. Buna baxmayaraq, son illərdə sektorun investisiya cəlbediciliyi müəyyən dərəcədə zəifləyib. Bunun əsas səbəblərindən biri, dünyada enerji keçidi prosesinin sürətlənməsi və bərpa olunan enerji mənbələrinə marağın artmasıdır. Qlobal miqyasda “yaşıl enerji”yə keçid siyasəti neft-qaz layihələrinə yönələn sərmayələrin azalmasına, böyük enerji şirkətlərinin yeni nəsil texnologiyalara və alternativ enerji mənbələrinə daha çox diqqət ayırmasına gətirib çıxarıb.

Azərbaycanda neft-qaz sektoruna investisiyaların azalması həm də texnoloji modernizasiya dövrü ilə əlaqələndirilə bilər. Ölkədə bir çox iri neft və qaz yataqlarının hasilat mərhələsi artıq sabitləşmə və tədricən azalma fazasına keçib. Bu, hasilatın pik nöqtəsini keçməsi və yeni yataqların kəşfi və işlənməsi üçün tələb olunan böyük kapital xərclərinin ehtiyacını azaldır. Digər tərəfdən, SOCAR və beynəlxalq tərəfdaş şirkətlər tərəfindən həyata keçirilən modernizasiya proqramları bəzi hallarda investisiya dövrlərinin müvəqqəti azalmasına səbəb olur, çünki əvvəlki dövrdə yönəldilən böyük sərmayələrin nəticələri hazırda daha səmərəli texnoloji proseslərlə davam etdirilir.

Azalmanın digər bir səbəbi beynəlxalq enerji bazarlarında qeyri-sabitlikdir. Neft qiymətlərinin son illərdə tez-tez dəyişməsi, xüsusilə də geosiyasi gərginliklər, beynəlxalq ticarət məhdudiyyətləri və yeni enerji tənzimləmələri investorların qərarlarına təsir göstərir. Həmçinin, OPEC+ razılaşmalarının yaratdığı hasilat kvotaları da bəzi ölkələr kimi Azərbaycan üçün hasilat planlarını məhdudlaşdırır və bu, dolayısı ilə investisiya ehtiyacını azaldır.

Bununla yanaşı, Azərbaycanın dövlət səviyyəsində bərpa olunan enerji sektoruna keçid strategiyası da neft-qaz sahəsindəki investisiya payının azalmasına təsir edib. Ölkə hökuməti artıq bir neçə ildir ki, külək və günəş enerjisi layihələrinə böyük önəm verir, beynəlxalq şirkətlərlə “yaşıl enerji zonaları”nın yaradılması istiqamətində əməkdaşlıq edir. Bu da enerji balansında neft və qazın payını tədricən azaltmaq məqsədi daşıyır və yeni investisiyaların bir hissəsi artıq bu istiqamətə yönəlir.

Lakin neft-qaz sektoru hələ də Azərbaycanın enerji və maliyyə sabitliyinin əsas dayağı olaraq qalır. Azalan investisiyalara baxmayaraq, ölkə bu sahədə strateji modernləşmə və texnoloji yenilənmə siyasətini davam etdirir. SOCAR-ın həyata keçirdiyi yeni dərin qazma layihələri, hasilatın səmərəliliyinin artırılması və emal güclərinin genişləndirilməsi istiqamətində görülən tədbirlər gələcəkdə sektora marağın bərpasına şərait yarada bilər.

Bununla yanaşı, xarici tərəfdaşlarla birgə layihələrin icrası və Xəzər hövzəsində yeni enerji infrastrukturlarının inkişafı da mühüm rol oynayacaq. Cənub Qaz Dəhlizi kimi strateji layihələr, Azərbaycan qazının Avropaya ixracını təmin etməklə ölkənin beynəlxalq enerji bazarındakı mövqeyini möhkəmləndirir. Bu layihələrin genişləndirilməsi və yeni ixrac marşrutlarının yaradılması gələcəkdə investisiya axınının yenidən artmasına səbəb ola bilər.

Nəticə etibarilə, 2025-ci ilin ilk doqquz ayında qeydə alınan azalma qısamüddətli dalğalanma kimi qiymətləndirilə bilər. Azərbaycanın enerji siyasəti tədricən neftdən asılılığı azaltmağa, iqtisadiyyatı şaxələndirməyə və dayanıqlı enerji istehsalına keçidi təmin etməyə yönəlib. Bu proses zamanı neft-qaz sektoruna yatırılan sərmayələrin azalması təbii mərhələ hesab olunur. Lakin ölkə bu sektoru tam şəkildə tərk etmir, əksinə, onun daha modern və ekoloji dayanıqlı şəkildə yenilənməsi istiqamətində addımlar atır.

Beləliklə, neft-qaz sahəsində investisiya azalması Azərbaycanın enerji strategiyasının yeni dövrünə keçidini simvolizə edir. Qısamüddətli azalmalar uzunmüddətli dayanıqlı iqtisadi inkişafın təməlini qoyur və bu, ölkənin gələcək enerji təhlükəsizliyi üçün vacib dönüş nöqtəsi sayılır.

AzNews.az