DVX: "Bazarda fəaliyyət göstərən şəxslər 6 ay ərzində uçota alınmalıdır" - ŞƏRH

Oktyabrın 1-dən qüvvəyə minən Vergi Məcəlləsinə dəyişikliklər bazar iqtisadiyyatında şəffaflığın və leqal ticarət mexanizmlərinin gücləndirilməsinə yönəlmiş mühüm mərhələ kimi qiymətləndirilə bilər. Yeni qaydalara əsasən, bazar mülkiyyətçiləri altı ay ərzində vergi orqanında uçota alınmamış təsərrüfat obyektlərini və həmin obyektləri icarəyə götürən şəxsləri rəsmi qeydiyyatdan keçirməlidirlər. Bu tələblər kənd təsərrüfatı məhsulları bazarlarını istisna etməklə digər bütün ticarət mərkəzlərini və satış obyektlərini əhatə edir. Məqsəd qeyri-leqal sahibkarlığın qarşısını almaq, dövlət büdcəsinə daxilolmaları artırmaq və iqtisadi dövriyyədə şəffaf vergi bazası formalaşdırmaqdır.

Bu qərar faktiki olaraq həm fiskal intizamın gücləndirilməsi, həm də iqtisadiyyatın kölgə sektorunun daraldılması baxımından zəruri addımdır. Son illərdə aparılan tədqiqatlara görə, bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrdə kölgə iqtisadiyyatının payı ÜDM-in 20-30 faizi arasında dəyişir. Azərbaycan iqtisadiyyatında bu göstərici əvvəlki illərlə müqayisədə azalsa da, hələ də pərakəndə ticarət və xidmət sahələrində müəyyən dərəcədə müşahidə olunur. Uçota alınmayan obyektlərin və icarə münasibətlərinin rəsmiləşdirilməsi bu payı azaldacaq, eyni zamanda vergi orqanlarının nəzarət imkanlarını genişləndirəcək. Bu, həm də dövlətin fiskal siyasətində ədalətli vergi yükü bölgüsünün təmin olunması istiqamətində mühüm texnoloji və inzibati addımdır.

Dəyişikliklər eyni zamanda bazar münasibətlərinin strukturunu tənzimləyəcək. Qanunvericiliyin yeni müddəaları bazar mülkiyyətçilərinin məsuliyyətini artırmaqla yanaşı, onların vergi intizamına birbaşa təsir göstərir. İcarəyə verilən obyektlər yalnız uçota alındıqdan sonra fəaliyyət göstərə bilər ki, bu da maliyyə axınlarının şəffaflaşmasına gətirib çıxaracaq. Beləliklə, bazar mülkiyyətçiləri faktiki olaraq dövlətin vergi nəzarət mexanizminin bir hissəsinə çevrilirlər. Bu model bir sıra Avropa ölkələrində, xüsusən də Polşa və Estoniyada tətbiq edilir və nəticə etibarilə qeyri-rəsmi dövriyyənin azaldılmasına xidmət edir.

Yeni mexanizmin tətbiqi qısamüddətli dövrdə bazar iştirakçıları üçün müəyyən adaptasiya çətinlikləri yarada bilər. Xüsusilə kiçik sahibkarlar və fərdi ticarətçilər üçün uçot sisteminə inteqrasiya ilkin mərhələdə əlavə inzibati xərclər və texniki çətinliklər doğura bilər. Lakin bu prosesin uzunmüddətli təsirləri daha genişdir: leqallaşmış fəaliyyət formaları kredit əlçatanlığını artırır, biznesin sığortalanma imkanlarını genişləndirir və sahibkarların hüquqi müdafiəsini gücləndirir. Eyni zamanda, rəsmi qeydiyyatda olan obyektlər üçün icarə münasibətlərinin şəffaflaşması həm bazar dəyərlərinin düzgün formalaşmasına, həm də dövlətin iqtisadi planlaşdırma imkanlarının dəqiqləşməsinə şərait yaradacaq.

Bu qərarın daha dərin iqtisadi təsiri makroiqtisadi sabitliklə də bağlıdır. Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankının qiymətləndirmələrinə görə, vergi bazasının genişlənməsi dövlətin fiskal dayanıqlılığını artıran əsas amillərdəndir. Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun payının artması ilə paralel olaraq fiskal gəlirlərin mənbələrinin diversifikasiyası dövlətin strateji məqsədləri sırasındadır. Vergi Məcəlləsində edilən bu dəyişikliklər həmin məqsədlə tam uzlaşır. Uçota alınmamış bazar subyektlərinin qeydiyyata cəlb edilməsi dövlət büdcəsinin gəlirlərinə birbaşa təsir göstərəcək, eyni zamanda vergi sisteminin rəqəmsallaşma istiqamətində atılan addımlarla sinxronlaşdırılacaq.

Maraqlı məqam odur ki, bu tənzimləmə yalnız fiskal deyil, həm də sosial-iqtisadi ölçülərə malikdir. Rəsmiləşmə prosesi sosial sığorta və pensiya sisteminə də təsir edir, çünki qeydiyyatda olmayan sahibkarlar və icarəçilər sosial fondlara ödənişlər etmədiklərindən uzunmüddətli sosial təminat mexanizmlərindən kənarda qalırdılar. Yeni sistem bu boşluğu aradan qaldıraraq həm dövlət, həm də vətəndaş üçün qazanclı vəziyyət yaradır. Həmçinin, uçotun tamlığı ilə bağlı məlumat axınının artması statistik hesabatlılığın dəqiqliyini gücləndirəcək, iqtisadi fəaliyyətin real mənzərəsini formalaşdırmağa kömək edəcək.

Beləliklə, bazarlarda uçot sisteminin tam tətbiqi həm dövlət maliyyə nəzarətinin gücləndirilməsinə, həm də iqtisadi fəaliyyətin leqallaşdırılmasına xidmət edən kompleks bir mexanizmdir. Qlobal təcrübə göstərir ki, bu cür tədbirlər kölgə iqtisadiyyatının azalmasına, vergi gəlirlərinin artmasına və sahibkarlıq mühitinin şəffaflaşmasına səbəb olur. Azərbaycanda tətbiq olunan bu yeni sistem də iqtisadi islahatların davamlı xəttinə uyğun şəkildə həyata keçirilir və ölkənin dayanıqlı inkişaf modelinin tərkib hissəsi kimi çıxış edir.

Nuray,

Aznews.az