Azərbaycana ilk dəfə Qarabağda radioloji tədqiqatlar üçün dronlar gətiriləcək - ŞƏRH

Azərbaycan Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərən İnnovasiya və Rəqəmsal İnkişaf Agentliyinin (İRİA) Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentliklə (AEBA) birgə həyata keçirdiyi AZB1004 milli layihəsi, ölkəmizin radioloji təhlükəsizlik və nüvə monitorinq sisteminin texnoloji səviyyəsini yeni mərhələyə daşımaq məqsədi daşıyır. Layihə çərçivəsində qurulan Nüvə Kriminalistikası Laboratoriyası və real vaxt rejimində radiasiya ölçmə imkanlarına malik MS-100 qamma-spektrometri ilə təchiz edilmiş dronların istifadəsi, postmünaqişə ərazilərində radiasiya təhlükəsizliyinin təmininə yönəlmiş strateji addımdır. Bu təşəbbüs, həm texnoloji, həm də ekoloji baxımdan Azərbaycanın innovativ idarəetmə qabiliyyətinin güclənməsinə xidmət edir.

Yeni dron sistemlərinin tətbiqi ilə radioloji monitorinqin avtomatlaşdırılması ərazilərin təhlükəsizliyinin qiymətləndirilməsində mühüm dönüş nöqtəsi yaradır. Ənənəvi metodlarda insanların fiziki iştirakı ilə aparılan ölçmələr həm vaxt, həm də təhlükəsizlik baxımından riskli idi. Minalardan və partlamamış sursatlardan tam təmizlənməmiş zonalarda radioloji vəziyyətin dronlar vasitəsilə qiymətləndirilməsi insan faktorundan asılılığı azaldır, məlumat toplama prosesini sürətləndirir və dəqiqliyi artırır. Bu, beynəlxalq təcrübədə də öz təsdiqini tapmış yanaşmadır. Məsələn, Yaponiyada Fukusima AES hadisəsindən sonra radioloji xəritələndirmə məqsədilə dron texnologiyaları tətbiq olunmuş və bu üsul həm xərclərin, həm də risklərin əhəmiyyətli dərəcədə azaldılmasına imkan vermişdi. Azərbaycanın azad edilmiş ərazilərində bu modelin tətbiqi eyni zamanda ətraf mühitin bərpasına və ekoloji təhlükəsizlik siyasətinə real dəstək verir.

İRİA-nın həyata keçirdiyi layihə, ölkənin elmi və texnoloji resurslarının beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmasına xidmət edir. AEBA ilə əməkdaşlıq çərçivəsində keçirilən təlimlər mütəxəssislərin texniki bacarıqlarını artırmaqla yanaşı, nüvə kriminalistikası və radioloji analiz sahəsində milli kadr potensialının formalaşmasına şərait yaradır. Bu isə uzunmüddətli perspektivdə Azərbaycanın öz resursları ilə təhlükəsizlik, tədqiqat və monitorinq fəaliyyətlərini həyata keçirmək imkanını gücləndirəcək. Qlobal səviyyədə bu cür laboratoriyalar təkcə radiasiya risklərinin müəyyənləşdirilməsi üçün deyil, həm də nüvə materiallarının mənşəyinin izlənməsi və qeyri-qanuni dövriyyənin qarşısının alınması üçün mühüm rol oynayır. Beləliklə, layihə yalnız ekoloji və texnoloji deyil, həm də milli təhlükəsizlik baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.

Layihənin iqtisadi təsirləri də nəzərəçarpandır. Radioloji və radioekoloji tədqiqatların avtomatlaşdırılması dövlətin ekoloji nəzarət və təhlükəsizlik sahəsində xərclərini optimallaşdırır. Əldə olunan məlumatların coğrafi informasiya sistemlərinə inteqrasiyası ərazilərin gələcəkdə kənd təsərrüfatı, sənaye və turizm məqsədilə istifadəsi zamanı risklərin minimumlaşdırılmasına imkan verir. Bu, xüsusilə Böyük Qayıdış proqramı çərçivəsində bərpa ediləcək zonalarda əhalinin sağlam və təhlükəsiz yaşayış şəraiti ilə təmin olunması üçün əsas elmi baza yaradır. Eyni zamanda, radioloji vəziyyətin şəffaf qiymətləndirilməsi xarici investorların ekoloji risklərə dair narahatlıqlarını azaldaraq, regionun iqtisadi cazibəsini artıracaq.

Texnoloji baxımdan layihə Azərbaycanın rəqəmsal transformasiyasının təhlükəsizlik aspektinə inteqrasiyasının bariz nümunəsidir. Ağıllı dron sistemləri, süni intellekt əsaslı məlumat təhlili və real vaxtda xəritələndirmə texnologiyalarının tətbiqi yalnız radioloji nəzarət üçün deyil, həm də gələcəkdə ekoloji monitorinq, su ehtiyatlarının izlənməsi və təbii fəlakət risklərinin qiymətləndirilməsi sahələrində də istifadə oluna bilər. Bu, rəqəmsal innovasiyanın milli ekosistemdə çoxsahəli tətbiqinə yol açır və İRİA-nın “smart environment” konsepsiyasına uyğun strateji inkişaf istiqamətini formalaşdırır.

Bütün bu amillər göstərir ki, AZB1004 layihəsi sıradan bir texniki proqram deyil, Azərbaycanın postmünaqişə bərpası mərhələsində elmi-texnoloji innovasiyanın dövlət siyasətinə inteqrasiya olunmuş sistemli nümunəsidir. O, həm ətraf mühitin qorunmasına, həm milli təhlükəsizliyə, həm də insan kapitalının inkişafına yönəlmiş kompleks yanaşmanı əks etdirir. Azərbaycanın bu istiqamətdəki təşəbbüsləri onu regionda innovativ təhlükəsizlik texnologiyalarının tətbiqi sahəsində qabaqcıl ölkələrdən birinə çevirir.

Nuray,

Aznews.az